Na szczególność mikrośladów składa się wiele cech im właściwych, takich jak: mikroskopij-
ność, powszechność występowania, niemożność uniknięcia ich pozostawienia, określony
stan skupienia, reprezentatywność, konieczność badania metodami mikroanalitycznymi
i inne. Istotnymi elementami specyfiki mikrośladów są zmiany w metodyce oględzin miejsc
zdarzeń, w trakcie prowadzenia których podejmuje się próby ujawnienia i zabezpieczenia
mikrośladów.
Mikroskopijność jest podstawową cechą mikrośladów, wyróżniającą je w dychoto-
micznym podziale śladów kryminalistycznych według ich wielkości. Ślad mikroskopijny
to mały lub bardzo mały obiekt materialny — cząstka, drobina lub cecha mechaniczna
odwzorowana w podłożu. Mikroślady stanowią integralną część zbioru śladów krymina-
listycznych, wyróżnia je przede wszystkim wielkość. Określenie górnych granic wielkości
mikrośladów lub dolnych granic wielkości makrośladów jest rzeczą trudną, dlatego też
granice te mogą być ustalane subiektywnie.
Powszechność występowania mikrośladów jest skutkiem niemożności uniknięcia ich po-
zostawienia. Każde działanie podejmowane przez człowieka — w tym działanie przestępne
— pozostawia zmiany, w kryminalistyce określane jako ślady. Marzeniem (zamiarem) prze-
stępcy jest popełnienie przestępstwa doskonałego — bez pozostawienia śladów. Składające
się na codzienność organów ścigania przestępstwa niewykryte nie są jednak rezultatem
bezśladowego działania sprawców. Dążąc do realizacji swojego celu, przestępca może
działać tak, żeby śladów nie pozostawić lub już pozostawione zatrzeć, ale działania takie
mogą być skuteczne wyłącznie w zakresie makrośladów. W rezultacie mikroślady występują
na każdym miejscu zdarzenia, na każdym sprawcy, na użytych do popełnienia przestępstwa
środkach, na mieniu będącym przedmiotem czynu, a także na pokrzywdzonym, o ile jest on
uczestnikiem zdarzenia3
. Mikroślady mogą być ujawniane na miejscu zdarzenia, ale równie
często poza nim — na ciele i odzieży zatrzymanego podejrzanego, na obiektach przez niego
zabranych z miejsca zdarzenia. Mikroślady są wszędzie. Dzieje się tak dlatego, że obiekty
stykające się z otoczeniem pozostawiają w tym otoczeniu i „zbierają na sobie” materialne
pozostałości — drobiny lub mikroodkształcenia. Pozostałości te charakteryzują się małymi
wymiarami (utrudniającymi ich postrzeganie), ale doskonałą przyczepnością do podłoża
(wynikającą przede wszystkim z oddziaływań elektrostatycznych) oraz niezwykle cenną
właściwością wnikania w różnego rodzaju szczeliny (szwy odzieży, mankiety), zagłębienia,
załamania, a nawet i strukturę wewnętrzną różnych obiektów (np. drobinki szkła wnikają
w tkaninę — między włókna wątku i osnowy).
Istnienie mikrośladów może być pochodną nieuświadamiania sobie przez przestępcę
faktu pozostawiania ich jako skutku pobytu i działania na miejscu zdarzenia. Najczęściej
sprawca nie orientuje się, że takie ślady, jak mikrowłókna ze swojej odzieży lub drobinki
stale złuszczającego się z rąk i twarzy naskórka pozostawia na miejscu zdarzenia. Wynika
to przede wszystkim z trudności dostrzeżenia tych mikrośladów oraz nieuświadamiania
sobie faktu ich istnienia i możliwości kryminalistycznego wykorzystania. Wykwalifikowany
„zawodowy” przestępca może użyć rękawiczek lateksowych, ubrać kombinezon i założyć
woreczki foliowe na buty, ale nie zasłoni całkowicie twarzy, a dodatkowo użyte przez niego
zabezpieczenia będą pozostawiały typowe dla siebie mikroślady. Pozostawiają je również
użyte narzędzia. Pamiętać należy jeszcze, że z miejsca zdarzenia zostaną przez sprawcę
zabrane mikroślady typowe dla tego miejsca.
Niemożność usunięcia mikrośladów jest cechą związaną zarówno z powszechnością
występowania, jak i nieuchronnością pozostawienia mikrośladów. Przestępca świadomy
istnienia mikrośladów może podejmować próby ich usunięcia. Mają one szansę powodzenia
tylko w sytuacji zastosowania działań radykalnych, np. takich jak podpalenie i całkowite
spalenie samochodu, który był użyty przez porywaczy jako środek lokomocji. Większość
działań podejmowanych w celu usunięcia mikrośladów jest nieskuteczna, a często powo-
dują one powstanie nowych mikrośladów wskazujących na stosowane przez przestępcę
narzędzia oraz na jego przestępczą wiedzę i doświadczenie. Trudności związane z usunię-
ciem mikrośladów wynikają z ich właściwości, takich jak: małe wymiary i związana z nimi
trudność w spostrzeżeniu ich, wnikanie mikrośladów w różnego rodzaju szczeliny, dziury
i zagłębienia oraz rosnąca adhezja4
do różnego rodzaju podłoży (w znacznej części wyni-
kająca z oddziaływań elektrostatycznych).
Możliwość postrzegania mikrośladów ma duże znaczenie procesowe. Ślad krymi-
nalistyczny, którego organ procesowy nie potrafi lub nie może ujawnić i zabezpieczyć
albo nie może zbadać — nie istnieje dla prowadzonego postępowania karnego. Zgodnie
z art. 7 k.p.k.: „Organy postępowania kształtują swe przekonanie na podstawie wszystkich
przeprowadzonych dowodów, ocenianych swobodnie z uwzględnieniem zasad prawidło-
wego rozumowania oraz wskazań wiedzy i doświadczenia życiowego”5
. Przeprowadzenie
dowodu — ze śladu kryminalistycznego — wymaga jego ujawnienia, zabezpieczenia
i zbadania z wykorzystaniem wiedzy specjalnej. Nie wszystkie ślady i mikroślady mogą
być postrzegane zmysłami człowieka. Do ujawnienia niektórych należy zastosować spe-
cjalne środki oraz instrumenty techniki kryminalistycznej, np. proszki daktyloskopijne,
promienie ultrafioletowe, mikroskopy. Pewne rodzaje śladów kryminalistycznych, mimo
zastosowanych środków technicznych, nie zostaną ujawnione przez człowieka. Do takich
śladów należy zapach — ślad osmologiczny , którego obecności człowiek swoim ograni-
czonym zmysłem węchu nie stwierdzi, natomiast może go zabezpieczyć wraz z obiektem
(podłożem) lub przenieść na specjalny pochłaniacz. Ślady osmologiczne są ujawniane
i badane z wykorzystaniem „biodetektora”, którym jest specjalny pies policyjny. Jeszcze
kilkanaście lat temu nie znano procedur zabezpieczania i badania tego rodzaju śladów.
Nie znaczy to, że takich śladów nie było — one istniały.
Problemy z ujawnianiem (postrzeganiem) pewnych rodzajów mikrośladów pokonuje
się, zabezpieczając je z podłożem (np. odzieżą) lub przenosząc na folię klejącą. Przykładem
takich specyficznych mikrośladów są cząstki GSR zdejmowane ze skóry dłoni lub twarzy
osoby albo jej odzieży na specjalny stolik mikroskopowy. W trakcie czynności dowodo-
wych mikroślady te nie są postrzegane przez organ procesowy. Ich ujawnienie połączone
z badaniem następuje w laboratorium kryminalistycznym, dopiero w trakcie ekspertyzy
wykonywanej przez biegłego na zlecenie organu procesowego.
Mikroślady mogą być słabo postrzegane zmysłami człowieka, dlatego najczęściej zakres
postrzegania ludzkich zmysłów poszerza się, stosując określone środki techniczne. Część
mikrośladów można więc ujawnić dopiero w pracowni biegłego. To ostatnie będzie moż-
liwe tylko w sytuacji, gdy prowadzący oględziny (zakładając istnienie mikrośladów w okre-
ślonych miejscach) podejmie decyzję o zabezpieczeniu ich wraz z podłożem lub o innym
sposobie działania — przeniesieniu mikrośladów na folię klejącą, taśmę samoprzylepną
lub wyłapaniu na filtrze bibułowym nasadki do odkurzacza.
Konieczność badania metodami mikroanalitycznymi wynika z wielkości mikrośladów.
Mała ilość materii, stanowiąca drobinę o masie rzędu tysięcznej (lub mniejszej) części
grama albo mikrozarysowanie o powierzchni setnych części milimetra kwadratowego,
nie mogą być badane metodami chemicznej analizy klasycznej (drobina) albo z zastoso-
waniem lupy lub zwykłego mikroskopu stereoskopowego. Badania tego typu obiektów
można przeprowadzić, stosując metody mikroanalityczne lub ultramikroanalityczne.
Współczesna kryminalistyka dysponuje zestawem metod umożliwiających badanie sub-
stancji dowodowej w ilości milionowych (10-6g) lub nanogramowych (10-9g) części grama.
W wyniku badań takiej ilości substancji dowodowej wykrywa się w niej obecność kilku
do kilkunastu składników. Masa dowodowego mikrośladu jest określona w momencie
jego powstania i bardzo często może wystarczyć tylko na jedną naważkę aplikowaną do
instrumentu badawczego. Programując badania mikrośladu, należy brać pod uwagę
to, czy w wyniku danego badania materiał dowodowy zostanie zniszczony (metody
analityczne niszczące) czy też nie i będzie jeszcze możliwe przeprowadzenie badań inną
metodą mikroanalityczną albo (w przypadku wątpliwości) powtórzenie analizy. Zupełnie
nowe możliwości otwierają się przed badaniami biologicznymi mikrośladów metodami
genetycznymi. Teoretycznie można przeprowadzić badania śladu wielkości komórki
(z jądrem). Materiał genetyczny — metodą PCR — można namnożyć (czyli zwielokrotnić
jego ilość) tak, żeby wystarczył do przeprowadzenia analizy oraz identyfikacji przez
zestawienie z materiałem porównawczym.
Problem zużycia materiału dowodowego nie występuje w wypadku badania mikro-
odwzorowań i mikrozarysowań (mikrośladów natury mechanoskopijnej).
Reprezentatywność jest właściwością oznaczającą, że reprezentant ma cechy zbio-
rowości, której jest przedstawicielem; jest typowy (dobrze reprezentuje kogoś lub coś).
Mikroślad reprezentatywny zawiera w sobie cechy jakościowe obiektu, z którego pochodzi.
Mogą to być np.: postać, barwa, skład chemiczny. Mikroślady pochodzące z obiektów
jednorodnych są reprezentatywne, a pochodzące z obiektów o złożonej budowie mogą nie
być reprezentatywne. Drobinka szkła pochodząca z wybitej szyby będzie reprezentatywna
dla szkła, z którego została wykonana szyba. Większa drobina może być reprezentatywna
i dla szyby (w przypadku mechanoskopijnego badania „na całość”), i dla szkła. Włókno
anilanowe pochodzące ze swetra wykonanego z jednorodnej włóczki będzie reprezenta-
tywne dla tego swetra. Jeżeli sweter został wykonany z mieszaniny kilku różnych rodzajowo
i o różnej barwie włóczek, to mikroślad w postaci jednego włókienka będzie reprezentował
tylko jeden ze składników swetra i nie będzie dobrym reprezentantem całości.
Stwierdzenie reprezentatywności mikrośladu jest bardzo istotne przy typowaniu mate-
riału porównawczego do badań kryminalistycznych i jego pobieraniu. W trakcie pobierania
materiału porównawczego z określonego obiektu należy dążyć do uchwycenia, w pobranej
próbce, jego właściwości jakościowych.
Większość mikrośladów cechuje się względną trwałością, utrzymującą się w warunkach
normalnych. Do ich zniszczenia dochodzi w sytuacjach ekstremalnych — działanie pło-
mienia, podgrzewanie do wysokiej temperatury, silne oddziaływanie mechaniczne lub dzia-
łanie agresywnych chemikaliów. Trwałe będą drobinki szkła, płytki powłok lakierniczych,
włókna, pyły przemysłowe, okrzemki i in. Plamka krwi po zaschnięciu (odparowaniu wody)
może być przechowywana w suchej atmosferze przez wiele lat. Wilgoć, ciepło i obecność
mikroflory mogą być czynnikami niszczącymi ten ślad w ciągu kilku godzin.
Z trwałością mikrośladów wiąże się też możliwość ich przechowywania i badania po
zdobyciu określonego materiału porównawczego. Podawane w literaturze przedmiotu
przykłady wskazują na możliwości identyfikacyjnych badań porównawczych mikrowłókien
lub drobinek szkła po upływie kilku lat6
.
Mikroślady w zdecydowanej większości występują w stałym stanie skupienia — mikro-
włókno, drobinka szkła, płytka powłoki lakierniczej, kawałek włosa, pyły itp. Plamka krwi
na podłożu w momencie ujawnienia jest też obiektem w stanie stałym (krew po wynaczy-
nieniu krzepnie w ciągu kilku minut, a następnie wysycha). Można także podać przykłady
mikrośladów w stanie ciekłym — kropelka silnikowego oleju samochodowego lub innej
trudnolotnej cieczy. Mikrośladami w stanie gazowym będą np. ślady zapachowe.
Mikroślad jest elementem zbioru śladów. Cechy mikrośladów, szczególnie powszech-
ność ich występowania oraz niemożność uniknięcia pozostawienia ich lub usunięcia
wskazują, że mikroślady z reguły nie występują pojedynczo, lecz tworzą pewne zespoły,
agregacje typowe dla określonych miejsc i sposobów działania.
Wyjątkowo można stwierdzić określony mikroślad występujący pojedynczo, np. mi-
kroodwzorowanie, mikrozarysowanie lub jedna tylko cząstka GSR albo drobinka szkła na
odzieży podejrzanego. Sytuacje takie zmuszają do przyjęcia (w jednej z budowanych wersji
przebiegu dochodzonego zdarzenia) przypadkowego pochodzenia danego mikrośladu.
Z pojedynczym, określonym mikrośladem można się zetknąć w sytuacji śledczej, w której
podczas oględzin, np. obuwia osoby podejrzanej, poszukuje się określonego rodzaju
mikrocząstki, a pozostałe istniejące mikrocząstki traktuje się jako tło. Najczęściej jednak
organ procesowy prowadzący oględziny (a następnie biegły wykonujący badania krymina-
listyczne zabezpieczonych dowodów) mają do czynienia ze zbiorem różnych typologicznie
mikrośladów7
. Typowym przykładem takiego zbiorowiska różnych mikroobiektów jest to
„wszystko”, co zatrzymuje się na filtrze nasadki do odkurzacza stosowanej do zabezpie-
czania mikrośladów z siedziska fotela lub przenosi się na arkusz folii pozytywowej, którym
oklejono prawy podłokietnik tego fotela. Taki zbiór następnie jest poddawany oględzinom
mikroskopowym, w trakcie których dokonuje się selekcji mikrośladów i wybiera te, które będą
przedmiotem dalszego postępowania badawczego. Jest to możliwe, gdy biegły uzyskał pewne
informacje ukierunkowujące jego poszukiwania. Gdy informacji takich nie ma, można tylko
posegregować mikroobiekty pod względem ich natury, barwy, wielkości itp. cech i ewentualnie
przekazać informacje prowadzącemu postępowanie przygotowawcze o tym, czego (obiektu
o jakich właściwościach) ma poszukiwać jako materiału porównawczego.
Mikroślady wykazują szczególną podatność na zanieczyszczenia i zniszczenie. Powszech-
ność występowania, niemożliwość uniknięcia pozostawienia oraz drobne rozmiary mikro-
śladów powodują, że są one podatne na zanieczyszczenia i zniszczenie. Zanieczyszczenie
mikrośladów dowodowych może nastąpić jeszcze przed ich powstaniem. Podłoże, na
którym osiądą mikrowłókna dowodowe, może już być pokryte innymi mikrowłóknami.
Zostaną one w trakcie oględzin zabezpieczone razem, np. na jednym kawałku folii pozy-
tywowej. Kolejnymi momentami, w których może dojść do zanieczyszczenia mikrośladów
dowodowych, są: ujawnienie przestępstwa, prowadzone działania ratownicze, zabezpie-
czenie miejsca zdarzenia oraz oględziny. W każdej z tych sytuacji na miejscu zdarzenia
przebywają określone osoby, ubrane i wykonujące czynności z użyciem konkretnych narzędzi
i materiałów. Ich działania powodują powstanie mikrośladów tzw. tła, które następnie
będą musiały zostać wyeliminowane spośród materiału dowodowego.
Policja angielska opracowała dotyczące funkcjonariuszy reguły postępowania, których
przestrzeganie ma na celu zminimalizowanie możliwości zanieczyszczenia mikrośladów
dowodowych i ich przypadkowego przeniesienia z miejsca zdarzenia na inne obiekty8
.
Zasady te są następujące:
— pełna kontrola nad zachowaniem członków ekipy oględzinowej podczas wykonywania
czynności na miejscu zdarzenia. Należy tu uwzględnić takie elementy, jak: droga po-
ruszania się osób, obiekty dotykane i przemieszczane, stosowanie środków ochrony
przed pozostawieniem własnych mikrośladów — kombinezony, ochraniacze na buty,
nakrycia głowy;
— policjanci uczestniczący w oględzinach miejsca zdarzenia nie mogą później uczest-
niczyć w czynności zatrzymania podejrzanego oraz w poszukiwaniu i pobieraniu
materiału porównawczego do badań mikrośladów;
— pojazd, którym przewożono dowody z miejsca zdarzenia oraz policjantów uczestni-
czących w oględzinach miejsca zdarzenia (w czasie których ujawniono i zabezpieczono
mikroślady) nie może być wykorzystany do transportu osób zatrzymanych w związku
z tym zdarzeniem ani do przewozu materiału porównawczego;
— w laboratoriach Forensic Science Service badania mikrośladów są prowadzone na dwu
równoległych torach przez dwie pracownie wyposażone w taką samą aparaturę ba-
dawczą. W jednej badany jest materiał dowodowy, w drugiej porównawczy. W całej
procedurze postępowania z tymi materiałami nie powinno dojść do przypadkowego
nawet przecięcia się wspomnianych dwu torów.
Mikroślady, mimo swej (względnej) trwałości, mogą ulec niekorzystnemu oddziaływaniu
wielu czynników:
— przeciąg może spowodować „zdmuchnięcie” mikrowłókna z danego podłoża i jego
osadzenie w innym, przypadkowym miejscu,
— ciepło sprzyja odparowaniu i rozkładowi chemicznemu i biologicznemu wielu mikro-
obiektów,
— płomień niszczy bezpowrotnie wiele obiektów, których tworzywem są materiały palne,
i zmienia właściwości innych (np. odkształca).
ność, powszechność występowania, niemożność uniknięcia ich pozostawienia, określony
stan skupienia, reprezentatywność, konieczność badania metodami mikroanalitycznymi
i inne. Istotnymi elementami specyfiki mikrośladów są zmiany w metodyce oględzin miejsc
zdarzeń, w trakcie prowadzenia których podejmuje się próby ujawnienia i zabezpieczenia
mikrośladów.
Mikroskopijność jest podstawową cechą mikrośladów, wyróżniającą je w dychoto-
micznym podziale śladów kryminalistycznych według ich wielkości. Ślad mikroskopijny
to mały lub bardzo mały obiekt materialny — cząstka, drobina lub cecha mechaniczna
odwzorowana w podłożu. Mikroślady stanowią integralną część zbioru śladów krymina-
listycznych, wyróżnia je przede wszystkim wielkość. Określenie górnych granic wielkości
mikrośladów lub dolnych granic wielkości makrośladów jest rzeczą trudną, dlatego też
granice te mogą być ustalane subiektywnie.
Powszechność występowania mikrośladów jest skutkiem niemożności uniknięcia ich po-
zostawienia. Każde działanie podejmowane przez człowieka — w tym działanie przestępne
— pozostawia zmiany, w kryminalistyce określane jako ślady. Marzeniem (zamiarem) prze-
stępcy jest popełnienie przestępstwa doskonałego — bez pozostawienia śladów. Składające
się na codzienność organów ścigania przestępstwa niewykryte nie są jednak rezultatem
bezśladowego działania sprawców. Dążąc do realizacji swojego celu, przestępca może
działać tak, żeby śladów nie pozostawić lub już pozostawione zatrzeć, ale działania takie
mogą być skuteczne wyłącznie w zakresie makrośladów. W rezultacie mikroślady występują
na każdym miejscu zdarzenia, na każdym sprawcy, na użytych do popełnienia przestępstwa
środkach, na mieniu będącym przedmiotem czynu, a także na pokrzywdzonym, o ile jest on
uczestnikiem zdarzenia3
. Mikroślady mogą być ujawniane na miejscu zdarzenia, ale równie
często poza nim — na ciele i odzieży zatrzymanego podejrzanego, na obiektach przez niego
zabranych z miejsca zdarzenia. Mikroślady są wszędzie. Dzieje się tak dlatego, że obiekty
stykające się z otoczeniem pozostawiają w tym otoczeniu i „zbierają na sobie” materialne
pozostałości — drobiny lub mikroodkształcenia. Pozostałości te charakteryzują się małymi
wymiarami (utrudniającymi ich postrzeganie), ale doskonałą przyczepnością do podłoża
(wynikającą przede wszystkim z oddziaływań elektrostatycznych) oraz niezwykle cenną
właściwością wnikania w różnego rodzaju szczeliny (szwy odzieży, mankiety), zagłębienia,
załamania, a nawet i strukturę wewnętrzną różnych obiektów (np. drobinki szkła wnikają
w tkaninę — między włókna wątku i osnowy).
Istnienie mikrośladów może być pochodną nieuświadamiania sobie przez przestępcę
faktu pozostawiania ich jako skutku pobytu i działania na miejscu zdarzenia. Najczęściej
sprawca nie orientuje się, że takie ślady, jak mikrowłókna ze swojej odzieży lub drobinki
stale złuszczającego się z rąk i twarzy naskórka pozostawia na miejscu zdarzenia. Wynika
to przede wszystkim z trudności dostrzeżenia tych mikrośladów oraz nieuświadamiania
sobie faktu ich istnienia i możliwości kryminalistycznego wykorzystania. Wykwalifikowany
„zawodowy” przestępca może użyć rękawiczek lateksowych, ubrać kombinezon i założyć
woreczki foliowe na buty, ale nie zasłoni całkowicie twarzy, a dodatkowo użyte przez niego
zabezpieczenia będą pozostawiały typowe dla siebie mikroślady. Pozostawiają je również
użyte narzędzia. Pamiętać należy jeszcze, że z miejsca zdarzenia zostaną przez sprawcę
zabrane mikroślady typowe dla tego miejsca.
Niemożność usunięcia mikrośladów jest cechą związaną zarówno z powszechnością
występowania, jak i nieuchronnością pozostawienia mikrośladów. Przestępca świadomy
istnienia mikrośladów może podejmować próby ich usunięcia. Mają one szansę powodzenia
tylko w sytuacji zastosowania działań radykalnych, np. takich jak podpalenie i całkowite
spalenie samochodu, który był użyty przez porywaczy jako środek lokomocji. Większość
działań podejmowanych w celu usunięcia mikrośladów jest nieskuteczna, a często powo-
dują one powstanie nowych mikrośladów wskazujących na stosowane przez przestępcę
narzędzia oraz na jego przestępczą wiedzę i doświadczenie. Trudności związane z usunię-
ciem mikrośladów wynikają z ich właściwości, takich jak: małe wymiary i związana z nimi
trudność w spostrzeżeniu ich, wnikanie mikrośladów w różnego rodzaju szczeliny, dziury
i zagłębienia oraz rosnąca adhezja4
do różnego rodzaju podłoży (w znacznej części wyni-
kająca z oddziaływań elektrostatycznych).
Możliwość postrzegania mikrośladów ma duże znaczenie procesowe. Ślad krymi-
nalistyczny, którego organ procesowy nie potrafi lub nie może ujawnić i zabezpieczyć
albo nie może zbadać — nie istnieje dla prowadzonego postępowania karnego. Zgodnie
z art. 7 k.p.k.: „Organy postępowania kształtują swe przekonanie na podstawie wszystkich
przeprowadzonych dowodów, ocenianych swobodnie z uwzględnieniem zasad prawidło-
wego rozumowania oraz wskazań wiedzy i doświadczenia życiowego”5
. Przeprowadzenie
dowodu — ze śladu kryminalistycznego — wymaga jego ujawnienia, zabezpieczenia
i zbadania z wykorzystaniem wiedzy specjalnej. Nie wszystkie ślady i mikroślady mogą
być postrzegane zmysłami człowieka. Do ujawnienia niektórych należy zastosować spe-
cjalne środki oraz instrumenty techniki kryminalistycznej, np. proszki daktyloskopijne,
promienie ultrafioletowe, mikroskopy. Pewne rodzaje śladów kryminalistycznych, mimo
zastosowanych środków technicznych, nie zostaną ujawnione przez człowieka. Do takich
śladów należy zapach — ślad osmologiczny , którego obecności człowiek swoim ograni-
czonym zmysłem węchu nie stwierdzi, natomiast może go zabezpieczyć wraz z obiektem
(podłożem) lub przenieść na specjalny pochłaniacz. Ślady osmologiczne są ujawniane
i badane z wykorzystaniem „biodetektora”, którym jest specjalny pies policyjny. Jeszcze
kilkanaście lat temu nie znano procedur zabezpieczania i badania tego rodzaju śladów.
Nie znaczy to, że takich śladów nie było — one istniały.
Problemy z ujawnianiem (postrzeganiem) pewnych rodzajów mikrośladów pokonuje
się, zabezpieczając je z podłożem (np. odzieżą) lub przenosząc na folię klejącą. Przykładem
takich specyficznych mikrośladów są cząstki GSR zdejmowane ze skóry dłoni lub twarzy
osoby albo jej odzieży na specjalny stolik mikroskopowy. W trakcie czynności dowodo-
wych mikroślady te nie są postrzegane przez organ procesowy. Ich ujawnienie połączone
z badaniem następuje w laboratorium kryminalistycznym, dopiero w trakcie ekspertyzy
wykonywanej przez biegłego na zlecenie organu procesowego.
Mikroślady mogą być słabo postrzegane zmysłami człowieka, dlatego najczęściej zakres
postrzegania ludzkich zmysłów poszerza się, stosując określone środki techniczne. Część
mikrośladów można więc ujawnić dopiero w pracowni biegłego. To ostatnie będzie moż-
liwe tylko w sytuacji, gdy prowadzący oględziny (zakładając istnienie mikrośladów w okre-
ślonych miejscach) podejmie decyzję o zabezpieczeniu ich wraz z podłożem lub o innym
sposobie działania — przeniesieniu mikrośladów na folię klejącą, taśmę samoprzylepną
lub wyłapaniu na filtrze bibułowym nasadki do odkurzacza.
Konieczność badania metodami mikroanalitycznymi wynika z wielkości mikrośladów.
Mała ilość materii, stanowiąca drobinę o masie rzędu tysięcznej (lub mniejszej) części
grama albo mikrozarysowanie o powierzchni setnych części milimetra kwadratowego,
nie mogą być badane metodami chemicznej analizy klasycznej (drobina) albo z zastoso-
waniem lupy lub zwykłego mikroskopu stereoskopowego. Badania tego typu obiektów
można przeprowadzić, stosując metody mikroanalityczne lub ultramikroanalityczne.
Współczesna kryminalistyka dysponuje zestawem metod umożliwiających badanie sub-
stancji dowodowej w ilości milionowych (10-6g) lub nanogramowych (10-9g) części grama.
W wyniku badań takiej ilości substancji dowodowej wykrywa się w niej obecność kilku
do kilkunastu składników. Masa dowodowego mikrośladu jest określona w momencie
jego powstania i bardzo często może wystarczyć tylko na jedną naważkę aplikowaną do
instrumentu badawczego. Programując badania mikrośladu, należy brać pod uwagę
to, czy w wyniku danego badania materiał dowodowy zostanie zniszczony (metody
analityczne niszczące) czy też nie i będzie jeszcze możliwe przeprowadzenie badań inną
metodą mikroanalityczną albo (w przypadku wątpliwości) powtórzenie analizy. Zupełnie
nowe możliwości otwierają się przed badaniami biologicznymi mikrośladów metodami
genetycznymi. Teoretycznie można przeprowadzić badania śladu wielkości komórki
(z jądrem). Materiał genetyczny — metodą PCR — można namnożyć (czyli zwielokrotnić
jego ilość) tak, żeby wystarczył do przeprowadzenia analizy oraz identyfikacji przez
zestawienie z materiałem porównawczym.
Problem zużycia materiału dowodowego nie występuje w wypadku badania mikro-
odwzorowań i mikrozarysowań (mikrośladów natury mechanoskopijnej).
Reprezentatywność jest właściwością oznaczającą, że reprezentant ma cechy zbio-
rowości, której jest przedstawicielem; jest typowy (dobrze reprezentuje kogoś lub coś).
Mikroślad reprezentatywny zawiera w sobie cechy jakościowe obiektu, z którego pochodzi.
Mogą to być np.: postać, barwa, skład chemiczny. Mikroślady pochodzące z obiektów
jednorodnych są reprezentatywne, a pochodzące z obiektów o złożonej budowie mogą nie
być reprezentatywne. Drobinka szkła pochodząca z wybitej szyby będzie reprezentatywna
dla szkła, z którego została wykonana szyba. Większa drobina może być reprezentatywna
i dla szyby (w przypadku mechanoskopijnego badania „na całość”), i dla szkła. Włókno
anilanowe pochodzące ze swetra wykonanego z jednorodnej włóczki będzie reprezenta-
tywne dla tego swetra. Jeżeli sweter został wykonany z mieszaniny kilku różnych rodzajowo
i o różnej barwie włóczek, to mikroślad w postaci jednego włókienka będzie reprezentował
tylko jeden ze składników swetra i nie będzie dobrym reprezentantem całości.
Stwierdzenie reprezentatywności mikrośladu jest bardzo istotne przy typowaniu mate-
riału porównawczego do badań kryminalistycznych i jego pobieraniu. W trakcie pobierania
materiału porównawczego z określonego obiektu należy dążyć do uchwycenia, w pobranej
próbce, jego właściwości jakościowych.
Większość mikrośladów cechuje się względną trwałością, utrzymującą się w warunkach
normalnych. Do ich zniszczenia dochodzi w sytuacjach ekstremalnych — działanie pło-
mienia, podgrzewanie do wysokiej temperatury, silne oddziaływanie mechaniczne lub dzia-
łanie agresywnych chemikaliów. Trwałe będą drobinki szkła, płytki powłok lakierniczych,
włókna, pyły przemysłowe, okrzemki i in. Plamka krwi po zaschnięciu (odparowaniu wody)
może być przechowywana w suchej atmosferze przez wiele lat. Wilgoć, ciepło i obecność
mikroflory mogą być czynnikami niszczącymi ten ślad w ciągu kilku godzin.
Z trwałością mikrośladów wiąże się też możliwość ich przechowywania i badania po
zdobyciu określonego materiału porównawczego. Podawane w literaturze przedmiotu
przykłady wskazują na możliwości identyfikacyjnych badań porównawczych mikrowłókien
lub drobinek szkła po upływie kilku lat6
.
Mikroślady w zdecydowanej większości występują w stałym stanie skupienia — mikro-
włókno, drobinka szkła, płytka powłoki lakierniczej, kawałek włosa, pyły itp. Plamka krwi
na podłożu w momencie ujawnienia jest też obiektem w stanie stałym (krew po wynaczy-
nieniu krzepnie w ciągu kilku minut, a następnie wysycha). Można także podać przykłady
mikrośladów w stanie ciekłym — kropelka silnikowego oleju samochodowego lub innej
trudnolotnej cieczy. Mikrośladami w stanie gazowym będą np. ślady zapachowe.
Mikroślad jest elementem zbioru śladów. Cechy mikrośladów, szczególnie powszech-
ność ich występowania oraz niemożność uniknięcia pozostawienia ich lub usunięcia
wskazują, że mikroślady z reguły nie występują pojedynczo, lecz tworzą pewne zespoły,
agregacje typowe dla określonych miejsc i sposobów działania.
Wyjątkowo można stwierdzić określony mikroślad występujący pojedynczo, np. mi-
kroodwzorowanie, mikrozarysowanie lub jedna tylko cząstka GSR albo drobinka szkła na
odzieży podejrzanego. Sytuacje takie zmuszają do przyjęcia (w jednej z budowanych wersji
przebiegu dochodzonego zdarzenia) przypadkowego pochodzenia danego mikrośladu.
Z pojedynczym, określonym mikrośladem można się zetknąć w sytuacji śledczej, w której
podczas oględzin, np. obuwia osoby podejrzanej, poszukuje się określonego rodzaju
mikrocząstki, a pozostałe istniejące mikrocząstki traktuje się jako tło. Najczęściej jednak
organ procesowy prowadzący oględziny (a następnie biegły wykonujący badania krymina-
listyczne zabezpieczonych dowodów) mają do czynienia ze zbiorem różnych typologicznie
mikrośladów7
. Typowym przykładem takiego zbiorowiska różnych mikroobiektów jest to
„wszystko”, co zatrzymuje się na filtrze nasadki do odkurzacza stosowanej do zabezpie-
czania mikrośladów z siedziska fotela lub przenosi się na arkusz folii pozytywowej, którym
oklejono prawy podłokietnik tego fotela. Taki zbiór następnie jest poddawany oględzinom
mikroskopowym, w trakcie których dokonuje się selekcji mikrośladów i wybiera te, które będą
przedmiotem dalszego postępowania badawczego. Jest to możliwe, gdy biegły uzyskał pewne
informacje ukierunkowujące jego poszukiwania. Gdy informacji takich nie ma, można tylko
posegregować mikroobiekty pod względem ich natury, barwy, wielkości itp. cech i ewentualnie
przekazać informacje prowadzącemu postępowanie przygotowawcze o tym, czego (obiektu
o jakich właściwościach) ma poszukiwać jako materiału porównawczego.
Mikroślady wykazują szczególną podatność na zanieczyszczenia i zniszczenie. Powszech-
ność występowania, niemożliwość uniknięcia pozostawienia oraz drobne rozmiary mikro-
śladów powodują, że są one podatne na zanieczyszczenia i zniszczenie. Zanieczyszczenie
mikrośladów dowodowych może nastąpić jeszcze przed ich powstaniem. Podłoże, na
którym osiądą mikrowłókna dowodowe, może już być pokryte innymi mikrowłóknami.
Zostaną one w trakcie oględzin zabezpieczone razem, np. na jednym kawałku folii pozy-
tywowej. Kolejnymi momentami, w których może dojść do zanieczyszczenia mikrośladów
dowodowych, są: ujawnienie przestępstwa, prowadzone działania ratownicze, zabezpie-
czenie miejsca zdarzenia oraz oględziny. W każdej z tych sytuacji na miejscu zdarzenia
przebywają określone osoby, ubrane i wykonujące czynności z użyciem konkretnych narzędzi
i materiałów. Ich działania powodują powstanie mikrośladów tzw. tła, które następnie
będą musiały zostać wyeliminowane spośród materiału dowodowego.
Policja angielska opracowała dotyczące funkcjonariuszy reguły postępowania, których
przestrzeganie ma na celu zminimalizowanie możliwości zanieczyszczenia mikrośladów
dowodowych i ich przypadkowego przeniesienia z miejsca zdarzenia na inne obiekty8
.
Zasady te są następujące:
— pełna kontrola nad zachowaniem członków ekipy oględzinowej podczas wykonywania
czynności na miejscu zdarzenia. Należy tu uwzględnić takie elementy, jak: droga po-
ruszania się osób, obiekty dotykane i przemieszczane, stosowanie środków ochrony
przed pozostawieniem własnych mikrośladów — kombinezony, ochraniacze na buty,
nakrycia głowy;
— policjanci uczestniczący w oględzinach miejsca zdarzenia nie mogą później uczest-
niczyć w czynności zatrzymania podejrzanego oraz w poszukiwaniu i pobieraniu
materiału porównawczego do badań mikrośladów;
— pojazd, którym przewożono dowody z miejsca zdarzenia oraz policjantów uczestni-
czących w oględzinach miejsca zdarzenia (w czasie których ujawniono i zabezpieczono
mikroślady) nie może być wykorzystany do transportu osób zatrzymanych w związku
z tym zdarzeniem ani do przewozu materiału porównawczego;
— w laboratoriach Forensic Science Service badania mikrośladów są prowadzone na dwu
równoległych torach przez dwie pracownie wyposażone w taką samą aparaturę ba-
dawczą. W jednej badany jest materiał dowodowy, w drugiej porównawczy. W całej
procedurze postępowania z tymi materiałami nie powinno dojść do przypadkowego
nawet przecięcia się wspomnianych dwu torów.
Mikroślady, mimo swej (względnej) trwałości, mogą ulec niekorzystnemu oddziaływaniu
wielu czynników:
— przeciąg może spowodować „zdmuchnięcie” mikrowłókna z danego podłoża i jego
osadzenie w innym, przypadkowym miejscu,
— ciepło sprzyja odparowaniu i rozkładowi chemicznemu i biologicznemu wielu mikro-
obiektów,
— płomień niszczy bezpowrotnie wiele obiektów, których tworzywem są materiały palne,
i zmienia właściwości innych (np. odkształca).