Postęp cywilizacyjny jest związany z opracowywaniem nowych technologii, wprowadzaniem
w życie osiągnięć współczesnej nauki i techniki oraz udoskonalaniem już istniejących. Skutkuje
to m.in. pojawianiem się nowych substancji, ich mieszanin oraz przedmiotów z nich wypro-
dukowanych. Wiele z nich może mieć związek z zaistniałym zdarzeniem, którego przyczyny,
przebieg, skutki i udział w nim określonych osób są przedmiotem postępowania karnego.
Badając ślady takiego zdarzenia, można stosować metody badawcze opracowane przez
takie dziedziny nauki, jak chemia i fizyka, pozwalające na identyfikację nieznanej substancji,
określenie jej składu i właściwości. Jako pierwsi zastosowali badania chemiczne lekarze
i toksykolodzy do badania próbek pobranych ze zwłok ofiar zbrodniczych otruć1
. Pierwszą
pracownię chemiczną uruchomił w swoim laboratorium kryminalistycznym E. Locard na
początku wieku dwudziestego. Stosowane przez niego metody badań już dawno okazały
się niewystarczające, a współczesny ekspert chemii kryminalistycznej ma do dyspozycji wiele
metod instrumentalnych charakteryzujących się następującymi cechami:
— czułość rzędu 10-6–10-14g, oznaczająca, że masa próbki przekazanej do badania
może być niewielka, badać można ślady w skali mikro, a z większej ilości badanego
materiału w badaniu zużywa się go niewiele. Metody chemiczne charakteryzujące się
taką czułością można określić jako praktycznie nieniszczące. Cecha ta jest niezwykle
istotna z punktu widzenia prawa dowodowego, gdyż w spornym wypadku materiał
dowodowy może być powtórnie zbadany inną metodą lub przez innego biegłego;
— automatyzacja i standaryzacja badania. Materiał dowodowy należy wstępnie przy-
gotować, a następnie, po podaniu do instrumentu, jest on badany automatycznie
zgodnie z zaprogramowaną procedurą. Wyniki badania mogą być opracowane przez
komputer obsługujący dany instrument, a standaryzacja metod badawczych pozwala
na porównanie wyników otrzymywanych w różnych laboratoriach kryminalistycznych.
Wyniki badania są przedstawiane w formie wykresów, zdjęć i zapisów cyfrowych.
Eliminuje to możliwość popełnienia błędu odczytu i obiektywizuje badanie;
— szybkość badania. Stosowane instrumenty pozwalają niejednokrotnie na przeprowa-
dzenia analizy w kilka lub kilkadziesiąt minut oraz opracowanie wyników. Używane
są również instrumenty pracujące „w ruchu ciągłym”, np. chromatografy gazowe
w analizie krwi na zawartość alkoholu. Zadaniem laboranta jest przygotowanie
właściwej ilości próbek do badania i zaprogramowanie pracy urządzenia.
Właściwe badania fizykochemiczne dostarczonego do badania materiału do-
wodowego rozpoczynają się od badań wstępnych — organoleptycznych i prostych
fizycznych, których celem jest jego ogólne scharakteryzowanie, czyli określenie
stanu skupienia, jednorodności, barwy, połysku, fluorescencji, zapachu. Następnie
można określić gęstość, temperaturę topnienia i wrzenia, zachowanie się podczas
ogrzewania, współczynnik załamania światła, zdolność skręcania płaszczyzny światła
spolaryzowanego, rozpuszczalność w wodzie i innych rozpuszczalnikach. Niejedno-
krotnie już próby wstępne pozwalają odróżnić materiał dowodowy od materiału
porównawczego i zaprogramować dalsze badania lub czynności w prowadzonym po-
stępowaniu. Do dalszych badań można wykorzystywać metody instrumentalne:
— mikroskopowe — mikroskopia stereoskopowa, termomikroskopia, mikroskopia pola-
ryzacyjno-interferencyjna, mikroskopia fluorescencyjna, mikroskopia w podczerwieni,
mikroskopia elektronowa;
— spektralne — spektrofotometria absorpcyjna w podczerwieni, świetle widzialnym
i nadfiolecie, mikrospektrofotometria, spektrografia emisyjna, spektroskopia fluo-
rescencji rentgenowskiej;
— chromatograficzne — chromatografia cienkowarstwowa, gazowa (GC), wysokociś-
nieniowa chromatografia cieczowa;
— inne — neutronowa analiza aktywacyjna, elektrografia, spektroskopia masowa
(MS).
Do praktyki analitycznej powszechnie są wprowadzane metody badawcze zespalające
w sobie dwie lub trzy różne metody instrumentalne, np. metoda GC MS łącząca chroma-
tograf gazowy ze spektrometrem masowym lub połączenie spektroskopii w podczerwieni
(FTIR) z chromatografem gazowym i termowagą. Takie „kombajny” pozwalają na uzy-
skanie większej porcji informacji o badanej substancji z jednej próbki, a nie z dwóch lub
trzech próbek w wypadku badania na oddzielnych instrumentach. Analizowana metodą
GC MS substancja jest rozdzielana na poszczególne składniki w chromatografie gazowym,
następnie są one kolejno identyfikowane w spektrometrze masowym.
Ogólne cele fizykochemicznych badań śladów kryminalistycznych są następujące:
— wstępne sklasyfikowanie stanowiącej materiał dowodowy substancji — umożliwia
poszukiwanie określonego materiału porównawczego i planowanie dalszych czynności
w postępowaniu;
— określenie właściwości materiału dowodowego i jego grupowa identyfikacja (na
podstawie cech wzorca);
— identyfikacja materiału dowodowego z porównawczym (o różnym stopniu prawdo-
podobieństwa, np. najprawdopodobniej pochodzi, może pochodzić, nie wykazuje
różnic) o charakterze grupowym. Negatywny wynik identyfikacji może mieć cha-
rakter kategoryczny (nie pochodzi) lub niekategoryczny (najprawdopodobniej nie
pochodzi);
— wyjaśnienie przebiegu zjawiska za pomocą eksperymentu badawczego.
w życie osiągnięć współczesnej nauki i techniki oraz udoskonalaniem już istniejących. Skutkuje
to m.in. pojawianiem się nowych substancji, ich mieszanin oraz przedmiotów z nich wypro-
dukowanych. Wiele z nich może mieć związek z zaistniałym zdarzeniem, którego przyczyny,
przebieg, skutki i udział w nim określonych osób są przedmiotem postępowania karnego.
Badając ślady takiego zdarzenia, można stosować metody badawcze opracowane przez
takie dziedziny nauki, jak chemia i fizyka, pozwalające na identyfikację nieznanej substancji,
określenie jej składu i właściwości. Jako pierwsi zastosowali badania chemiczne lekarze
i toksykolodzy do badania próbek pobranych ze zwłok ofiar zbrodniczych otruć1
. Pierwszą
pracownię chemiczną uruchomił w swoim laboratorium kryminalistycznym E. Locard na
początku wieku dwudziestego. Stosowane przez niego metody badań już dawno okazały
się niewystarczające, a współczesny ekspert chemii kryminalistycznej ma do dyspozycji wiele
metod instrumentalnych charakteryzujących się następującymi cechami:
— czułość rzędu 10-6–10-14g, oznaczająca, że masa próbki przekazanej do badania
może być niewielka, badać można ślady w skali mikro, a z większej ilości badanego
materiału w badaniu zużywa się go niewiele. Metody chemiczne charakteryzujące się
taką czułością można określić jako praktycznie nieniszczące. Cecha ta jest niezwykle
istotna z punktu widzenia prawa dowodowego, gdyż w spornym wypadku materiał
dowodowy może być powtórnie zbadany inną metodą lub przez innego biegłego;
— automatyzacja i standaryzacja badania. Materiał dowodowy należy wstępnie przy-
gotować, a następnie, po podaniu do instrumentu, jest on badany automatycznie
zgodnie z zaprogramowaną procedurą. Wyniki badania mogą być opracowane przez
komputer obsługujący dany instrument, a standaryzacja metod badawczych pozwala
na porównanie wyników otrzymywanych w różnych laboratoriach kryminalistycznych.
Wyniki badania są przedstawiane w formie wykresów, zdjęć i zapisów cyfrowych.
Eliminuje to możliwość popełnienia błędu odczytu i obiektywizuje badanie;
— szybkość badania. Stosowane instrumenty pozwalają niejednokrotnie na przeprowa-
dzenia analizy w kilka lub kilkadziesiąt minut oraz opracowanie wyników. Używane
są również instrumenty pracujące „w ruchu ciągłym”, np. chromatografy gazowe
w analizie krwi na zawartość alkoholu. Zadaniem laboranta jest przygotowanie
właściwej ilości próbek do badania i zaprogramowanie pracy urządzenia.
Właściwe badania fizykochemiczne dostarczonego do badania materiału do-
wodowego rozpoczynają się od badań wstępnych — organoleptycznych i prostych
fizycznych, których celem jest jego ogólne scharakteryzowanie, czyli określenie
stanu skupienia, jednorodności, barwy, połysku, fluorescencji, zapachu. Następnie
można określić gęstość, temperaturę topnienia i wrzenia, zachowanie się podczas
ogrzewania, współczynnik załamania światła, zdolność skręcania płaszczyzny światła
spolaryzowanego, rozpuszczalność w wodzie i innych rozpuszczalnikach. Niejedno-
krotnie już próby wstępne pozwalają odróżnić materiał dowodowy od materiału
porównawczego i zaprogramować dalsze badania lub czynności w prowadzonym po-
stępowaniu. Do dalszych badań można wykorzystywać metody instrumentalne:
— mikroskopowe — mikroskopia stereoskopowa, termomikroskopia, mikroskopia pola-
ryzacyjno-interferencyjna, mikroskopia fluorescencyjna, mikroskopia w podczerwieni,
mikroskopia elektronowa;
— spektralne — spektrofotometria absorpcyjna w podczerwieni, świetle widzialnym
i nadfiolecie, mikrospektrofotometria, spektrografia emisyjna, spektroskopia fluo-
rescencji rentgenowskiej;
— chromatograficzne — chromatografia cienkowarstwowa, gazowa (GC), wysokociś-
nieniowa chromatografia cieczowa;
— inne — neutronowa analiza aktywacyjna, elektrografia, spektroskopia masowa
(MS).
Do praktyki analitycznej powszechnie są wprowadzane metody badawcze zespalające
w sobie dwie lub trzy różne metody instrumentalne, np. metoda GC MS łącząca chroma-
tograf gazowy ze spektrometrem masowym lub połączenie spektroskopii w podczerwieni
(FTIR) z chromatografem gazowym i termowagą. Takie „kombajny” pozwalają na uzy-
skanie większej porcji informacji o badanej substancji z jednej próbki, a nie z dwóch lub
trzech próbek w wypadku badania na oddzielnych instrumentach. Analizowana metodą
GC MS substancja jest rozdzielana na poszczególne składniki w chromatografie gazowym,
następnie są one kolejno identyfikowane w spektrometrze masowym.
Ogólne cele fizykochemicznych badań śladów kryminalistycznych są następujące:
— wstępne sklasyfikowanie stanowiącej materiał dowodowy substancji — umożliwia
poszukiwanie określonego materiału porównawczego i planowanie dalszych czynności
w postępowaniu;
— określenie właściwości materiału dowodowego i jego grupowa identyfikacja (na
podstawie cech wzorca);
— identyfikacja materiału dowodowego z porównawczym (o różnym stopniu prawdo-
podobieństwa, np. najprawdopodobniej pochodzi, może pochodzić, nie wykazuje
różnic) o charakterze grupowym. Negatywny wynik identyfikacji może mieć cha-
rakter kategoryczny (nie pochodzi) lub niekategoryczny (najprawdopodobniej nie
pochodzi);
— wyjaśnienie przebiegu zjawiska za pomocą eksperymentu badawczego.