W literaturze kryminalistycznej przedstawiono wiele systemów klasyfikacyjnych broni
palnej. Są one istotne nie tylko dla kryminalistyki, lecz także dla prawa karnego. Ich znajo-
mość pozwala poznać odmiany i specyficzne właściwości broni, szczególnie te skutkujące
powstaniem śladów kryminalistycznych istotnych dla identyfikacji broni, ułatwia ujaw-
nienie i zabezpieczenie śladów użycia broni, ich wykorzystanie w procesie wnioskowania
oraz ułatwia prowadzenie takich czynności procesowych, jak: oględziny, eksperyment
procesowo-kryminalistyczny i przesłuchanie.
Poniżej zaprezentowano te systemy klasyfikacyjne, które są najbardziej przydatne
w praktyce kryminalistycznej.
Klasyfikacja wg zewnętrznych cech broni strzeleckiej (w której istotne miejsce zajmuje
broń palna):
1. Broń neurobalistyczna
a) klasa: łuki
— rodzaj: łuki historyczne,
— rodzaj: łuki współczesne,
grupa A: drewniane,
grupa B: kompozytowe,
grupa C: metalowe;
b) klasa: kusze
— rodzaj: kusze historyczne,
— rodzaj: kusze współczesne (kusze historyczne i współczesne mogą być naciągane
ręcznie albo za pomocą dźwigni lub przekładni blokowych),
— rodzaj: kusze do polowań podwodnych;
c) klasa: proce
— rodzaj: historyczne (wirowe),
— rodzaj: współczesne (naciągowe).
2. Broń palna
a) klasa: broń długa (powyżej 60 cm długości całkowitej)
— rodzaj: karabiny maszynowe,
— rodzaj: karabiny,
grupa A: jednostrzałowe,
grupa B: powtarzalne,
grupa C: automatyczne (samopowta-
rzalne lub samoczynne);
— rodzaj: pistolety maszynowe,
grupa A: z regulatorem ognia,
grupa B: bez regulatora ognia;
— rodzaj: strzelby gładkolufowe,
grupa A: jednostrzałowe,
grupa B: wielostrzałowe (dwulufowe,
jednolufowe powtarzalne z maga-
zynkiem oraz samopowtarzalne
z magazynkiem);
— rodzaj: strzelby kombinowane,
grupa A: dwulufowe (jedna lufa gwintowana lub dwie lufy gwintowane),
grupa B: trójlufki (jedna lub dwie lufy gwintowane);
b) klasa: broń krótka
— rodzaj: pistolety,
grupa A: jednostrzałowe (gładkolufowe, gwintowane),
grupa B: wielostrzałowe (samopowtarzalne, samoczynne, zabytkowe — od-
przodkowe);
— rodzaj: rewolwery,
grupa A: zabytkowe (kapiszonowe, odprzodkowe),
grupa B: nowoczesne (na naboje scalone);
c) klasa: broń nietypowa
— rodzaj: broń przerabiana (z gazowej lub pneumatycznej na ostrą, wyrabiana
chałupniczo),
— rodzaj: broń utajona (np. strzelający długopis, laska lub parasol),
— rodzaj: pistolety i rewolwery śrutowe (z przegrodą w lufie uniemożliwiającą wy-
strzelenie jednolitego pocisku).
3. Niebezpieczne narzędzia broniopodobne (nie powinny być traktowane jak broń palna)
— rodzaj: osadzaki kołków stalowych w betonowych ścianach,
— rodzaj: aparaty ubojowe (wystrzeliwujące na niewielką odległość cofający się
bolec),
— rodzaj: rewolwery i pistolety gazowe (niebezpieczne przy strzałach z pobliża, lub
z przystawienia),
— rodzaj: broń pneumatyczna
grupa A: pocisk wystrzeliwany jest w wyniku działania powietrza sprężonego
tłokiem,
grupa B: pocisk wystrzeliwany jest w wyniku działania sprężonego w pojemniku
dwutlenku węgla,
grupa C: broń posiada komorę wstępnego sprężania, lecz nie działaniem sprężyny9
.
Jednostki broni poszczególnych klas, rodzajów i grup różnią się przeważnie wyglądem
zewnętrznym (z wyjątkiem pistoletów i rewolwerów gazowych) oraz niejednokrotnie efektem
akustycznym ich użycia.
Ze względu na powszechność użycia, w tym do dokonywania przestępstw, poniżej
scharakteryzowane zostaną dwa rodzaje broni palnej krótkiej — pistolety i rewolwery.
Pistolet jest bronią o krótkiej gwintowanej lub poligonalnej lufie, z chwytem umożliwia-
jącym strzelanie z jednej ręki. Produkowane współcześnie pistolety są bronią automatyczną
(samopowtarzalną) z magazynkiem wymiennym, najczęściej lokowanym w chwycie (ręko-
jeści) zawierającym od kilku do kilkunastu naboi. Pistolety przeznaczone są do walki na
niewielkich odległościach, charakteryzują je małe wymiary, wygodne kształty, nieduża masa,
samopowtarzalność, pojemne i wymienne magazynki. Po strzale łuska opuszcza komorę
nabojową przez okno wyrzutowe. Kaliber pistoletów mieści się w granicach 4–12,7 mm,
ale najpowszechniejsze są pistolety kalibru 5,45 mm, 5,6 mm (.22 cala wg oznaczenia
amerykańskiego), 7,62 mm, 7,92 mm, 9 mm (.35 cala) i 11,43 mm (.45 cala).
Rewolwer jest bronią palną powtarzalną (nieautomatyczną), w której bębenek pełni funkcję
magazynka i szeregu komór nabojowych (najczęściej sześciu). W wyniku obrotu bębenka wokół
osi przesuniętej względem lufy poszczególne komory nabojowe ustawiają się na przedłużeniu
osi lufy. Bębenek można obrócić bezpośrednio lub napinając kurek. Po odpaleniu spłonki
pocisk oddziela się od łuski, opuszcza komorę nabojową w bębenku i przedostaje się do lufy.
Łuska pozostaje w bębenku. Nabój rewolwerowy ma moc zbliżoną do naboju pistoletowego.
Pocisk rewolwerowy jest często ulokowany całkowicie w łusce. Rewolwery są przeznaczone do
walki na niewielkich odległościach. Do najbardziej znanych należą konstrukcje rewolwerowe
marek: Colt, Smith & Wesson, Nagant. Rewolwer w stosunku do pistoletu jest bronią bardziej
niezawodną technicznie, pistolet zaś przewyższa rewolwer tak istotną cechą, jak szybkostrzelność
(większa pojemność magazynka i możliwość jego szybkiej wymiany).
Inne systemy klasyfikacyjne opierają się na różnych kryteriach i przykładowo mogą to być:
— sposób ładowania,
— zakres wykorzystania gazów prochowych,
— rodzaj urządzenia wylotowego,
— kształt donośnika,
— kształt pazura wyciągu,
— usytuowanie pazura wyciągu,
— kształt wyrzutnika i in.
Szeroką gamę klasyfikacji broni palnej na podstawie prawie trzydziestu kryteriów można
znaleźć w pracach M. Kulickiego10.
Charakterystycznymi jednostkami klasyfikacyjnymi broni są typ i wzór (dzielące grupę).
Jako typ określa się skończone rozwiązanie konstrukcyjne charakteryzujące się swoistym
kształtem, układem części oraz sposobem ich pracy podczas strzelania, kalibrem i pojem-
nością magazynka. Typ broni oznaczany jest najczęściej nazwiskiem konstruktora, nazwą
wytwórni lub miejscem wykonania. Liczba typów nie jest ograniczona, wciąż powstają
nowe rozwiązania konstrukcyjne. W każdym typie wyróżnia się wzory broni. Jest to ściśle
określona konstrukcja techniczna, której poszczególne egzemplarze powinny być teore-
tycznie jednakowe. Ewentualne różnice mogą być wynikiem tolerancji technologicznych
oraz niejednorodnego stopnia zużycia części w trakcie eksploatacji. Na przykład pistolet
VIS występował w dwóch wzorach różniących się kalibrem: na nabój 9 mm para oraz na
nabój 11,43 mm colt. W Polsce wzory broni oznacza się skrótem „wz.” i rokiem wykonania.
W Stanach Zjednoczonych wzór oznacza się znakiem „M” (model), a w Wielkiej Brytanii
literami „mk” — skrót słowa mark. Niektóre typy broni mają jeden wzór, np. 9 mm pistolet
maszynowy wz. 1963; są jednak typy zawierające wiele wzorów, np. 9 mm pistolet maszy-
nowy Sten występował aż w 11 wzorach. Najpopularniejszym z nich był wzór oznaczony
„Mk II”, wyprodukowany w 2 milionach egzemplarzy w paru zakładach zbrojeniowych.
Wzór ten występował w kilku odmianach różniących się szczegółami konstrukcyjnymi.
palnej. Są one istotne nie tylko dla kryminalistyki, lecz także dla prawa karnego. Ich znajo-
mość pozwala poznać odmiany i specyficzne właściwości broni, szczególnie te skutkujące
powstaniem śladów kryminalistycznych istotnych dla identyfikacji broni, ułatwia ujaw-
nienie i zabezpieczenie śladów użycia broni, ich wykorzystanie w procesie wnioskowania
oraz ułatwia prowadzenie takich czynności procesowych, jak: oględziny, eksperyment
procesowo-kryminalistyczny i przesłuchanie.
Poniżej zaprezentowano te systemy klasyfikacyjne, które są najbardziej przydatne
w praktyce kryminalistycznej.
Klasyfikacja wg zewnętrznych cech broni strzeleckiej (w której istotne miejsce zajmuje
broń palna):
1. Broń neurobalistyczna
a) klasa: łuki
— rodzaj: łuki historyczne,
— rodzaj: łuki współczesne,
grupa A: drewniane,
grupa B: kompozytowe,
grupa C: metalowe;
b) klasa: kusze
— rodzaj: kusze historyczne,
— rodzaj: kusze współczesne (kusze historyczne i współczesne mogą być naciągane
ręcznie albo za pomocą dźwigni lub przekładni blokowych),
— rodzaj: kusze do polowań podwodnych;
c) klasa: proce
— rodzaj: historyczne (wirowe),
— rodzaj: współczesne (naciągowe).
2. Broń palna
a) klasa: broń długa (powyżej 60 cm długości całkowitej)
— rodzaj: karabiny maszynowe,
— rodzaj: karabiny,
grupa A: jednostrzałowe,
grupa B: powtarzalne,
grupa C: automatyczne (samopowta-
rzalne lub samoczynne);
— rodzaj: pistolety maszynowe,
grupa A: z regulatorem ognia,
grupa B: bez regulatora ognia;
— rodzaj: strzelby gładkolufowe,
grupa A: jednostrzałowe,
grupa B: wielostrzałowe (dwulufowe,
jednolufowe powtarzalne z maga-
zynkiem oraz samopowtarzalne
z magazynkiem);
— rodzaj: strzelby kombinowane,
grupa A: dwulufowe (jedna lufa gwintowana lub dwie lufy gwintowane),
grupa B: trójlufki (jedna lub dwie lufy gwintowane);
b) klasa: broń krótka
— rodzaj: pistolety,
grupa A: jednostrzałowe (gładkolufowe, gwintowane),
grupa B: wielostrzałowe (samopowtarzalne, samoczynne, zabytkowe — od-
przodkowe);
— rodzaj: rewolwery,
grupa A: zabytkowe (kapiszonowe, odprzodkowe),
grupa B: nowoczesne (na naboje scalone);
c) klasa: broń nietypowa
— rodzaj: broń przerabiana (z gazowej lub pneumatycznej na ostrą, wyrabiana
chałupniczo),
— rodzaj: broń utajona (np. strzelający długopis, laska lub parasol),
— rodzaj: pistolety i rewolwery śrutowe (z przegrodą w lufie uniemożliwiającą wy-
strzelenie jednolitego pocisku).
3. Niebezpieczne narzędzia broniopodobne (nie powinny być traktowane jak broń palna)
— rodzaj: osadzaki kołków stalowych w betonowych ścianach,
— rodzaj: aparaty ubojowe (wystrzeliwujące na niewielką odległość cofający się
bolec),
— rodzaj: rewolwery i pistolety gazowe (niebezpieczne przy strzałach z pobliża, lub
z przystawienia),
— rodzaj: broń pneumatyczna
grupa A: pocisk wystrzeliwany jest w wyniku działania powietrza sprężonego
tłokiem,
grupa B: pocisk wystrzeliwany jest w wyniku działania sprężonego w pojemniku
dwutlenku węgla,
grupa C: broń posiada komorę wstępnego sprężania, lecz nie działaniem sprężyny9
.
Jednostki broni poszczególnych klas, rodzajów i grup różnią się przeważnie wyglądem
zewnętrznym (z wyjątkiem pistoletów i rewolwerów gazowych) oraz niejednokrotnie efektem
akustycznym ich użycia.
Ze względu na powszechność użycia, w tym do dokonywania przestępstw, poniżej
scharakteryzowane zostaną dwa rodzaje broni palnej krótkiej — pistolety i rewolwery.
Pistolet jest bronią o krótkiej gwintowanej lub poligonalnej lufie, z chwytem umożliwia-
jącym strzelanie z jednej ręki. Produkowane współcześnie pistolety są bronią automatyczną
(samopowtarzalną) z magazynkiem wymiennym, najczęściej lokowanym w chwycie (ręko-
jeści) zawierającym od kilku do kilkunastu naboi. Pistolety przeznaczone są do walki na
niewielkich odległościach, charakteryzują je małe wymiary, wygodne kształty, nieduża masa,
samopowtarzalność, pojemne i wymienne magazynki. Po strzale łuska opuszcza komorę
nabojową przez okno wyrzutowe. Kaliber pistoletów mieści się w granicach 4–12,7 mm,
ale najpowszechniejsze są pistolety kalibru 5,45 mm, 5,6 mm (.22 cala wg oznaczenia
amerykańskiego), 7,62 mm, 7,92 mm, 9 mm (.35 cala) i 11,43 mm (.45 cala).
Rewolwer jest bronią palną powtarzalną (nieautomatyczną), w której bębenek pełni funkcję
magazynka i szeregu komór nabojowych (najczęściej sześciu). W wyniku obrotu bębenka wokół
osi przesuniętej względem lufy poszczególne komory nabojowe ustawiają się na przedłużeniu
osi lufy. Bębenek można obrócić bezpośrednio lub napinając kurek. Po odpaleniu spłonki
pocisk oddziela się od łuski, opuszcza komorę nabojową w bębenku i przedostaje się do lufy.
Łuska pozostaje w bębenku. Nabój rewolwerowy ma moc zbliżoną do naboju pistoletowego.
Pocisk rewolwerowy jest często ulokowany całkowicie w łusce. Rewolwery są przeznaczone do
walki na niewielkich odległościach. Do najbardziej znanych należą konstrukcje rewolwerowe
marek: Colt, Smith & Wesson, Nagant. Rewolwer w stosunku do pistoletu jest bronią bardziej
niezawodną technicznie, pistolet zaś przewyższa rewolwer tak istotną cechą, jak szybkostrzelność
(większa pojemność magazynka i możliwość jego szybkiej wymiany).
Inne systemy klasyfikacyjne opierają się na różnych kryteriach i przykładowo mogą to być:
— sposób ładowania,
— zakres wykorzystania gazów prochowych,
— rodzaj urządzenia wylotowego,
— kształt donośnika,
— kształt pazura wyciągu,
— usytuowanie pazura wyciągu,
— kształt wyrzutnika i in.
Szeroką gamę klasyfikacji broni palnej na podstawie prawie trzydziestu kryteriów można
znaleźć w pracach M. Kulickiego10.
Charakterystycznymi jednostkami klasyfikacyjnymi broni są typ i wzór (dzielące grupę).
Jako typ określa się skończone rozwiązanie konstrukcyjne charakteryzujące się swoistym
kształtem, układem części oraz sposobem ich pracy podczas strzelania, kalibrem i pojem-
nością magazynka. Typ broni oznaczany jest najczęściej nazwiskiem konstruktora, nazwą
wytwórni lub miejscem wykonania. Liczba typów nie jest ograniczona, wciąż powstają
nowe rozwiązania konstrukcyjne. W każdym typie wyróżnia się wzory broni. Jest to ściśle
określona konstrukcja techniczna, której poszczególne egzemplarze powinny być teore-
tycznie jednakowe. Ewentualne różnice mogą być wynikiem tolerancji technologicznych
oraz niejednorodnego stopnia zużycia części w trakcie eksploatacji. Na przykład pistolet
VIS występował w dwóch wzorach różniących się kalibrem: na nabój 9 mm para oraz na
nabój 11,43 mm colt. W Polsce wzory broni oznacza się skrótem „wz.” i rokiem wykonania.
W Stanach Zjednoczonych wzór oznacza się znakiem „M” (model), a w Wielkiej Brytanii
literami „mk” — skrót słowa mark. Niektóre typy broni mają jeden wzór, np. 9 mm pistolet
maszynowy wz. 1963; są jednak typy zawierające wiele wzorów, np. 9 mm pistolet maszy-
nowy Sten występował aż w 11 wzorach. Najpopularniejszym z nich był wzór oznaczony
„Mk II”, wyprodukowany w 2 milionach egzemplarzy w paru zakładach zbrojeniowych.
Wzór ten występował w kilku odmianach różniących się szczegółami konstrukcyjnymi.