Osiągnięcie celu oględzin wymaga, aby w czasie ich dokonywania były stosowane zasady
wypracowane przez kryminalistykę. Źródłem tych zasad26 są: prawo procesowe oraz teoria
i praktyka kryminalistyczna. Stosowanie wskazanych zasad w czasie oględzin ma wiele zalet,
poczynając od usprawnień w organizacji pracy, kończąc zaś na tak istotnych korzyściach,
jak właściwa ochrona prawna ujawnionych dowodów.
Zasady oględzin tworzą system, pozostając we współzależności i kształtują model
postępowania organu procesowego. Zasady odnoszą się do postępowania osób przepro-
wadzających oględziny, ich moralności i rezultatu oględzin.
Zasada aktywności
Prowadzący oględziny powinien być czynny
Zasada ta jest nakazem energicznego i dynamicznego zachowania się, sprawności
organizacyjnej i koncentracji uwagi prowadzącego oględziny. W ramach czynnego
zachowania się prowadzący oględziny powinien przydzielać zadania, przemieszczać
siły i środki w zależności od potrzeb określonego miejsca lub zadania do wykonania,
koordynować i nadzorować działania wszystkich uczestników oględzin, kontrolować
wykonanie zadań. Aktywność prowadzącego oględziny ma wpływ na czas i wyniki oglę-
dzin. Jego postawa (działanie i pobudzanie do działania, inicjatywa), ukierunkowuje
poszukiwanie śladów, usprawnia zabezpieczanie dowodów, zapobiega uszkodzeniu lub
nawet zniszczeniu śladów.
Zasada ekonomiczności
Oględziny należy przeprowadzać racjonalnie i oszczędnie
Postulatem zasady ekonomiczności jest rozsądne stosowanie środków i gospodaro-
wanie siłami w czasie oględzin. Dobór sił pod względem osobowym powinien być ściśle
związany z rodzajem, skutkami zdarzenia i obszarem oględzin. Racjonalne i oszczędne
stosowanie środków podczas oględzin jest istotne nie tylko ze względów ekonomicznych,
lecz także zdrowotnych (na przykład wiele środków daktyloskopijnych ma właściwości nie-
obojętne dla ludzkiego zdrowia). Zasada ekonomiczności ma związek z fakultatywnością
oględzin dokonywanych na podstawie art. 207 § 1 k.p.k. Ponieważ oględziny według
tego przepisu są czynnością fakultatywną, w sytuacji, gdy nakład sił i środków byłby
niewspółmiernie wysoki w stosunku do strat powstałych na skutek zdarzenia, uwzględ-
niając zasadę ekonomiczności, od dokonania oględzin można odstąpić. Decyzja organu
procesowego musi być uzasadniona określonymi warunkami. Informacja o powodach
odstąpienia organu procesowego od dokonania oględzin powinna znaleźć się w notatce
urzędowej. Z punktu widzenia ekonomiczności oględzin istotne jest również dokonywanie
ich w rozsądnym i racjonalnym przedziale czasowym
Zasada indywidualności
Do każdych oględzin należy podchodzić w sposób jednostkowy
W świetle tej zasady konieczne jest wyjątkowe podejście do każdych oględzin ze względu
na ich obiekt i wykonywane czynności. Każde zdarzenie jest inne ze względu na indywidu-
alne cechy:
— obiektu, w którym się odbywa,
— osób w nim uczestniczących oraz
— czynności wykonywanych przez te osoby w czasie zdarzenia.
Nawet jeżeli różne zdarzenia mają takie same cechy grupowe (na przykład typ zdarzenia,
rodzaj pomieszczenia, liczba sprawców, modus operandi), to każde z nich jest indywidualną
sytuacją. Nie ma możliwości idealnego powtórzenia się tego samego zdarzenia. Nie ma
też możliwości powtórzenia takich samych oględzin.
Zasada jednoosobowego kierownictwa
Wszystkimi czynnościami w czasie oględzin kieruje jedna osoba
Niezależnie od przedmiotu i liczby uczestników oględzin, ich przeprowadzeniem
powinna kierować jedna osoba, co oznacza jednostkowe i jednomyślne kierowanie
wszystkimi czynnościami. Jednoosobowe kierownictwo polega na podporządkowaniu
wszystkich uczestników oględzin jednej, wyznaczonej osobie, co zapobiega sprzecznym
poleceniom i bałaganowi podczas oględzin. Procentuje to wspólnym, zgodnym, zwartym,
zharmonizowanym i spójnym postępowaniem wszystkich uczestników czynności. Rów-
nocześnie zostaje zachowana jednolitość i tożsamość celu czynności, co daje istotne
efekty.
Zasada obiektywności
Oględziny należy przeprowadzać bezstronnie
Wszystkie czynności w czasie oględzin należy wykonywać bez apriorycznego nastawienia
i uprzedzeń do zdarzenia i stron. Jest to zasada rzeczowej postawy, wolnej od wszelkich
uprzedzeń. Przestrzeganie tego nakazu zapewnia organowi procesowemu poznanie
prawdy materialnej. Bezstronność, realizowana w myśl zasady obiektywności, jest zgodna
z zasadami etyki i dążeniem do prawdy.
21.3.6. Zasada pisemności
Przebieg oględzin musi być spisany
Źródłem zasady pisemności oględzin27 jest art. 143 § 1 k.p.k. Umieszczono w nim
sformułowanie „Spisania protokołu wymagają (...)”, wyliczając następnie czynności ob-
jęte tym nakazem. W punkcie 3 tego wyliczenia zostały wymienione oględziny, dokładnie
zaś „dokonanie oględzin”. Z każdego słowa występującego w sformułowaniu użytym
w art. 143 § 1 k.p.k. wynikają określone obowiązki organu procesowego.
1. „wymagają” — oznacza obligatoryjność dokumentowania dokonania każdych
oględzin;
3. „spisania” — oznacza techniczną formę dokumentowania, polegającą na utrwa-
leniu dokonania oględzin za pomocą pisma (ręcznego lub maszynowego) na podłożu
(papierze);
2. „protokołu” — oznacza rodzaj dokumentu z dokonania oględzin.
Treść art. 143 k.p.k. jest tak sformułowana, że jeżeli organ procesowy podejmuje czynność
oględzin, obojętnie w związku z jakim obiektem i z jaką inną czynnością procesową, oglę-
dziny muszą być udokumentowane w określony sposób i w określonej formie. Na organie
procesowym dokonującym oględzin spoczywa obowiązek obligatoryjnego protokołowania
tej czynności. Ponieważ każdy obiekt poddawany oględzinom (zindywidualizowane miejsce,
osoba, rzecz lub zwłoki) ma wiele różnych cech grupowych oraz indywidualnych, oględziny
są czynnością, dzięki której uzyskuje się informacje o tych cechach. Muszą one być właściwie
utrwalone zarówno pod względem technicznym, jak i procesowym28. Dokumentowanie
występowania cech obiektu, sposobu ich ujawnienia i utrwalenia następuje wyłącznie za po-
mocą spisania protokołu oględzin. Notatka urzędowa lub inny dokument spisany z oględzin
jest niezgodny z wymaganiami k.p.k., dodatkowo zaś jest sygnałem niewłaściwie wykonanej
czynności, niezapewniającej wiarygodności zabezpieczonego materiału.
Protokół dokonania oględzin (niezależnie od rodzaju rozpowszechnianych druków,
których celem jest tylko ułatwienie czynności protokołowania) powinien zawierać nastę-
pujące informacje (art. 148 § 1 k.p.k.):
1) oznaczenie czynności, jej czasu i miejsca oraz osób w niej uczestniczących,
2) przebieg czynności oraz oświadczenia i wnioski jej uczestników,
3) wydane w toku czynności postanowienia i zarządzenia, a jeżeli postanowienie lub
zarządzenie sporządzono osobno — wzmiankę o jego wydaniu,
4) w miarę potrzeby stwierdzenie innych okoliczności dotyczących przebiegu czynności.
Z punktu widzenia kryminalistyki istotne jest właściwe rozumienie możliwości umiesz-
czania wniosków uczestników czynności w protokole oględzin. Wnioski uczestników czyn-
ności są rozumiane tutaj jako wnioski dowodowe29. Określenie „wnioski” nie dotyczy tych
spośród nich, które wynikają z interpretacji ustaleń dokonanych w czasie oględzin. Spisując
protokół dokonania oględzin, nie można w jego treści umieszczać wniosków interpretu-
jących ujawnione ślady oraz ich właściwości, ponieważ protokół oględzin jest wyłącznie
konstatacją danej sytuacji, utrwaleniem stanu faktycznego obiektu oględzin z chwili oględzin
i jest spisywany w chwili oględzin. Prowadzący oględziny nie może w protokole oględzin
wpisywać swoich domysłów jako wniosków na temat zdarzenia30
wypracowane przez kryminalistykę. Źródłem tych zasad26 są: prawo procesowe oraz teoria
i praktyka kryminalistyczna. Stosowanie wskazanych zasad w czasie oględzin ma wiele zalet,
poczynając od usprawnień w organizacji pracy, kończąc zaś na tak istotnych korzyściach,
jak właściwa ochrona prawna ujawnionych dowodów.
Zasady oględzin tworzą system, pozostając we współzależności i kształtują model
postępowania organu procesowego. Zasady odnoszą się do postępowania osób przepro-
wadzających oględziny, ich moralności i rezultatu oględzin.
Zasada aktywności
Prowadzący oględziny powinien być czynny
Zasada ta jest nakazem energicznego i dynamicznego zachowania się, sprawności
organizacyjnej i koncentracji uwagi prowadzącego oględziny. W ramach czynnego
zachowania się prowadzący oględziny powinien przydzielać zadania, przemieszczać
siły i środki w zależności od potrzeb określonego miejsca lub zadania do wykonania,
koordynować i nadzorować działania wszystkich uczestników oględzin, kontrolować
wykonanie zadań. Aktywność prowadzącego oględziny ma wpływ na czas i wyniki oglę-
dzin. Jego postawa (działanie i pobudzanie do działania, inicjatywa), ukierunkowuje
poszukiwanie śladów, usprawnia zabezpieczanie dowodów, zapobiega uszkodzeniu lub
nawet zniszczeniu śladów.
Zasada ekonomiczności
Oględziny należy przeprowadzać racjonalnie i oszczędnie
Postulatem zasady ekonomiczności jest rozsądne stosowanie środków i gospodaro-
wanie siłami w czasie oględzin. Dobór sił pod względem osobowym powinien być ściśle
związany z rodzajem, skutkami zdarzenia i obszarem oględzin. Racjonalne i oszczędne
stosowanie środków podczas oględzin jest istotne nie tylko ze względów ekonomicznych,
lecz także zdrowotnych (na przykład wiele środków daktyloskopijnych ma właściwości nie-
obojętne dla ludzkiego zdrowia). Zasada ekonomiczności ma związek z fakultatywnością
oględzin dokonywanych na podstawie art. 207 § 1 k.p.k. Ponieważ oględziny według
tego przepisu są czynnością fakultatywną, w sytuacji, gdy nakład sił i środków byłby
niewspółmiernie wysoki w stosunku do strat powstałych na skutek zdarzenia, uwzględ-
niając zasadę ekonomiczności, od dokonania oględzin można odstąpić. Decyzja organu
procesowego musi być uzasadniona określonymi warunkami. Informacja o powodach
odstąpienia organu procesowego od dokonania oględzin powinna znaleźć się w notatce
urzędowej. Z punktu widzenia ekonomiczności oględzin istotne jest również dokonywanie
ich w rozsądnym i racjonalnym przedziale czasowym
Zasada indywidualności
Do każdych oględzin należy podchodzić w sposób jednostkowy
W świetle tej zasady konieczne jest wyjątkowe podejście do każdych oględzin ze względu
na ich obiekt i wykonywane czynności. Każde zdarzenie jest inne ze względu na indywidu-
alne cechy:
— obiektu, w którym się odbywa,
— osób w nim uczestniczących oraz
— czynności wykonywanych przez te osoby w czasie zdarzenia.
Nawet jeżeli różne zdarzenia mają takie same cechy grupowe (na przykład typ zdarzenia,
rodzaj pomieszczenia, liczba sprawców, modus operandi), to każde z nich jest indywidualną
sytuacją. Nie ma możliwości idealnego powtórzenia się tego samego zdarzenia. Nie ma
też możliwości powtórzenia takich samych oględzin.
Zasada jednoosobowego kierownictwa
Wszystkimi czynnościami w czasie oględzin kieruje jedna osoba
Niezależnie od przedmiotu i liczby uczestników oględzin, ich przeprowadzeniem
powinna kierować jedna osoba, co oznacza jednostkowe i jednomyślne kierowanie
wszystkimi czynnościami. Jednoosobowe kierownictwo polega na podporządkowaniu
wszystkich uczestników oględzin jednej, wyznaczonej osobie, co zapobiega sprzecznym
poleceniom i bałaganowi podczas oględzin. Procentuje to wspólnym, zgodnym, zwartym,
zharmonizowanym i spójnym postępowaniem wszystkich uczestników czynności. Rów-
nocześnie zostaje zachowana jednolitość i tożsamość celu czynności, co daje istotne
efekty.
Zasada obiektywności
Oględziny należy przeprowadzać bezstronnie
Wszystkie czynności w czasie oględzin należy wykonywać bez apriorycznego nastawienia
i uprzedzeń do zdarzenia i stron. Jest to zasada rzeczowej postawy, wolnej od wszelkich
uprzedzeń. Przestrzeganie tego nakazu zapewnia organowi procesowemu poznanie
prawdy materialnej. Bezstronność, realizowana w myśl zasady obiektywności, jest zgodna
z zasadami etyki i dążeniem do prawdy.
21.3.6. Zasada pisemności
Przebieg oględzin musi być spisany
Źródłem zasady pisemności oględzin27 jest art. 143 § 1 k.p.k. Umieszczono w nim
sformułowanie „Spisania protokołu wymagają (...)”, wyliczając następnie czynności ob-
jęte tym nakazem. W punkcie 3 tego wyliczenia zostały wymienione oględziny, dokładnie
zaś „dokonanie oględzin”. Z każdego słowa występującego w sformułowaniu użytym
w art. 143 § 1 k.p.k. wynikają określone obowiązki organu procesowego.
1. „wymagają” — oznacza obligatoryjność dokumentowania dokonania każdych
oględzin;
3. „spisania” — oznacza techniczną formę dokumentowania, polegającą na utrwa-
leniu dokonania oględzin za pomocą pisma (ręcznego lub maszynowego) na podłożu
(papierze);
2. „protokołu” — oznacza rodzaj dokumentu z dokonania oględzin.
Treść art. 143 k.p.k. jest tak sformułowana, że jeżeli organ procesowy podejmuje czynność
oględzin, obojętnie w związku z jakim obiektem i z jaką inną czynnością procesową, oglę-
dziny muszą być udokumentowane w określony sposób i w określonej formie. Na organie
procesowym dokonującym oględzin spoczywa obowiązek obligatoryjnego protokołowania
tej czynności. Ponieważ każdy obiekt poddawany oględzinom (zindywidualizowane miejsce,
osoba, rzecz lub zwłoki) ma wiele różnych cech grupowych oraz indywidualnych, oględziny
są czynnością, dzięki której uzyskuje się informacje o tych cechach. Muszą one być właściwie
utrwalone zarówno pod względem technicznym, jak i procesowym28. Dokumentowanie
występowania cech obiektu, sposobu ich ujawnienia i utrwalenia następuje wyłącznie za po-
mocą spisania protokołu oględzin. Notatka urzędowa lub inny dokument spisany z oględzin
jest niezgodny z wymaganiami k.p.k., dodatkowo zaś jest sygnałem niewłaściwie wykonanej
czynności, niezapewniającej wiarygodności zabezpieczonego materiału.
Protokół dokonania oględzin (niezależnie od rodzaju rozpowszechnianych druków,
których celem jest tylko ułatwienie czynności protokołowania) powinien zawierać nastę-
pujące informacje (art. 148 § 1 k.p.k.):
1) oznaczenie czynności, jej czasu i miejsca oraz osób w niej uczestniczących,
2) przebieg czynności oraz oświadczenia i wnioski jej uczestników,
3) wydane w toku czynności postanowienia i zarządzenia, a jeżeli postanowienie lub
zarządzenie sporządzono osobno — wzmiankę o jego wydaniu,
4) w miarę potrzeby stwierdzenie innych okoliczności dotyczących przebiegu czynności.
Z punktu widzenia kryminalistyki istotne jest właściwe rozumienie możliwości umiesz-
czania wniosków uczestników czynności w protokole oględzin. Wnioski uczestników czyn-
ności są rozumiane tutaj jako wnioski dowodowe29. Określenie „wnioski” nie dotyczy tych
spośród nich, które wynikają z interpretacji ustaleń dokonanych w czasie oględzin. Spisując
protokół dokonania oględzin, nie można w jego treści umieszczać wniosków interpretu-
jących ujawnione ślady oraz ich właściwości, ponieważ protokół oględzin jest wyłącznie
konstatacją danej sytuacji, utrwaleniem stanu faktycznego obiektu oględzin z chwili oględzin
i jest spisywany w chwili oględzin. Prowadzący oględziny nie może w protokole oględzin
wpisywać swoich domysłów jako wniosków na temat zdarzenia30