Narkomania jest stałym lub okresowym używaniem w celach niemedycznych środków
odurzających lub substancji psychotropowych (albo środków zastępczych) powodu-
jącym powstanie uzależnienia od nich. Uzależnienie psychiczne wyraża się niepohamo-
wanym pragnieniem zażycia danego środka powodującego uspokojenie lub stan euforii
(błogostan). Uzależnienie fizyczne powstaje w wyniku włączenia się wprowadzanych
do organizmu środków w procesy biologiczne ustroju. Brak danego środka we krwi
powoduje zaburzenia w przemianie komórkowej i czynnościach różnych narządów oraz
występowanie objawów abstynencji.
Narkotykami powszechnie nazywa się środki odurzające i substancje psychotropowe,
których zażywanie prowadzi do nałogu charakteryzującego się:
— przymusem używania danego środka,
— uzależnieniem od tego środka,
— tendencją do stałego zwiększania jego dawki,
— szkodliwym wpływem na osobę uzależnioną i jej otoczenie.
W Polsce środki odurzające i substancje psychotropowe zostały określone jako sub-
stancje pochodzenia naturalnego lub syntetycznego działające na ośrodkowy układ ner-
wowy i wyszczególnione odpowiednio w załącznikach 1 i 2 do ustawy o przeciwdziałaniu
narkomanii z późniejszymi zmianami z 29 lipca 2005 r. (DzU nr 179, poz. 1485).
W załączniku 1 do ustawy wymieniono m.in. następujące środki odurzające: ziele i ży-
wicę konopi, koncentraty i wyciągi z makowej słomy, opium, kokainę, heroinę, morfinę,
kodeinę, fentanyl.
W załączniku 2 do ustawy wymieniono m.in. następujące substancje psychotropowe:
amfetaminę, MDEA, MDMA, THC, psylocynę, psylocybinę, metakwalon, baribale.
W załączniku 1 do Rozporządzenia (WE) Nr 273/2004 Parlamentu Europejskiego
i Rady z 11 lutego 2004 r. w sprawie prekursorów narkotykowych wymieniono związki
chemiczne, których produkcja, dystrybucja i używanie jest kontrolowane. Chodzi tu
o tzw. prekursory, czyli substancje pochodzenia naturalnego lub syntetycznego, które
mogą być przetworzone na środek odurzający lub substancję psychotropową albo służyć
do ich wytworzenia. Z chemicznego punktu widzenia są to związki o budowie cząsteczki
zbliżonej do struktury narkotyku. Do prekursorów zalicza się m.in. BMK (fenyloaceton),
efedrynę, pseudoefedrynę, safrol, piperonal, kwas lizergowy, ergotaminę. W ustawie
wskazano również związki chemiczne, które mogą być wykorzystywane w produkcji
narkotyków — jako reagenty i rozpuszczalniki (kwas siarkowy, kwas solny, bezwodnik
kwasu octowego, aceton i in.)
Ze względu na pochodzenie narkotyki można podzielić na:
— naturalne, występujące w grzybach i roślinach np.:
• psylocybina występująca w grzybach gatunku Psilocybe (łysiczka), Conocybe (stożo-
główka) i Panaeolus (kołpaczek),
• meskalina pochodząca z kaktusa Peyote,
• marihuana, konopie, haszysz pochodzące z konopii siewnych Cannabis sativa,
• morfina — opioid pochodzący z maku Papaver somniferus,
• kokaina ekstrahowana z liści krzewu koka, krasnodrzewu Erythroxylon coca;
— półsyntetyczne, np. heroina — opioid otrzymywany przez dodanie dwu grup acety-
lowych do cząsteczki morfiny;
— syntetyczne, wyprodukowane w laboratoriach (najczęściej nielegalnych) np.:
• amfetamina i metamfetamina,
• fentanyl,
• metadon,
• barbiturany,
• benzodiazepiny,
• ecstasy (MDMA, nazwa chemiczna — N-metylo-4-metylenodioksyamfetamina),
• LSD (dietyloamid kwasu lizergowego).
Narkotyki można podzielić ze względu na sposób ich przyjmowania — mogą być wstrzy-
kiwane, palone, połykane lub wdychane.
Ze względu na sposób oddziaływania na organizm człowieka narkotyki dzieli się na:
— stymulanty — ich działanie polega na pobudzeniu aktywności umysłowej i ruchowej,
m.in. ułatwiają przyswojenie wiedzy. Stosowane szczególnie w okresach, gdy wyma-
gana jest podwyższona sprawność umysłowa i fizyczna (np. sesja egzaminacyjna na
uczelniach). Do stymulantów zalicza się amfetaminę i jej pochodne, kokainę i crack
(zasadowa forma kokainy), efedrynę, metylofenidat, modafanil;
— dołowniki — o działaniu tłumiącym. Zmniejszają aktywność, uspokajają, działają nasennie
i przeciwlękowo. Mogą dawać uczucie euforii i odprężenia. Zalicza się do nich opioidy
(heroinę i morfinę), fentanyl, barbiturany, benzodiazepiny oraz flunitrazepam;
— halucynogeny — pozwalają przeżywać alternatywne stany świadomości, niezwykłe
wrażenia — wędrówki w czasie i przestrzeni, potęgują wizje artystyczne. Działanie
takie mają: marihuana, konopie, haszysz, ecstasy (znana też jako love drug), LSD,
meskalina, psylocybina, grzybki, fencyklidyna, azotan amylu i butylu (poppers);
— inhalanty — kleje (butapren) i rozpuszczalniki (eter, tri, benzyna, tetra), wdychanie
których może spowodować oszołomienie, poczucie euforii, żywość fantazji oraz
halucynacje.
Narkotyki mogą występować w różnej postaci: jako ciecze (np. morfina w zastrzykach,
rozpuszczalniki, nalewka opiumowa), ciała półpłynne i zestalające się (opium surowe,
żywica z konopi), ale najczęściej jako ciało stałe w postaci proszku, kryształów, suszu
roślinnego luźnego i sprasowanego, tabletek, papierków i in. Postać i barwa narkotyku
o tym samym składzie chemicznym może być zdecydowanie różna. Przykładowo heroina
— w zależności od rejonu produkcji — może przyjmować barwę: od białej (Azja płd.-wsch.),
przez beżowo-brązową (Azja płd.-zach.) aż po brązową i czarną produkowaną w Meksyku.
Różnorodność ta wynika z pominięcia w trakcie produkcji procesu rekrystalizacji z etanolu
oraz filtrowania, a więc kilku etapów wpływających na chemiczną czystość produktu
finalnego. Uproszczona produkcja skutkuje więc obecnością większych zanieczyszczeń
w produkcie końcowym (np. heroina meksykańska).
Ustawa z 29 lipca 2005 r. penalizuje posiadanie i produkcję narkotyków oraz prekur-
sorów i środków zastępczych (używanych zamiast środka odurzającego lub substancji
psychotropowej), a także handel nimi. Wprowadza również kontrolę upraw maku i ko-
nopi. W rozdziale 7 ustawy z 29 lipca 2005 r. na określenie posiadanych ilości środków
odurzających (ś.o.) lub substancji psychtropowych (s.p.) wpływających na wymiar kary
używa się sformułowań: „posiada ś.o. lub s.p.”, „znaczna ilość ś.o. lub s.p.” i „w wypadku
mniejszej wagi”. Ustawodawca nie określił jednak tej ilości szczegółowo, pozostawiając
problem do rozstrzygnięcia orzecznictwu. W praktyce kryminalistycznej eksperci zajmujący
się badaniem narkotyków i opiniowaniem w tej kwestii posługują się standardami Drug
Enforcement Administration (DEA, Agencja Antynarkotykowa USA). Wartości minimalne
dawek są różne dla różnych narkotyków i przykładowo wynoszą:
— LSD — 50 μg,
— heroiny — 5 mg,
— psylocybiny — 10 mg,
— kokainy — 10 mg,
— amfetaminy — 10 mg,
— kodeiny — 60 mg,
— ecstasy MDMA — 130 mg,
— haszyszu — 135 mg,
— cannabis (ziele) — 500 mg.
Narkotyki zabezpiecza się podczas oględzin miejsc różnych zdarzeń, oględzin i przeszu-
kania osób, pomieszczeń i pojazdów, z uwzględnieniem faktu, że mogą one mieć różną
postać i dodatkowo mogą być kamuflowane (np. podczas przemytu). Przy poszukiwaniu
narkotyków można wykorzystać specjalnie tresowane psy — ukierunkowane na wyszu-
kiwanie zapachu narkotyku. Wstępną identyfikację narkotyków można przeprowadzić
z zastosowaniem tzw. szybkich testów. Wynik takiego testu musi być jednak potwierdzony
w badaniu laboratoryjnym.
Szczególne zasady obowiązują podczas oględzin miejsc produkcji narkotyków, czyli tzw.
nielegalnych laboratoriów. Wyniki oględzin pozwolą potwierdzić (lub nie) fakt produkcji
narkotyku, skalę produkcji, czas jej trwania, a na podstawie innych śladów (dermatosko-
pijnych, biologicznych, dokumentów) — zidentyfikować osoby zaangażowane w produkcję.
Oględziny nielegalnego laboratorium muszą być zaplanowane i przygotowane z uwzględ-
nieniem określenia m.in.:
— ewentualnych niebezpieczeństw — opór laborantów, ochrony, zainstalowane pu-
łapki,
— momentu wejścia — w trakcie produkcji i określonego etapu tej produkcji,
— składu ekipy dokonującej wejścia i oględzin nielegalnego laboratorium (udział piro-
technika, chemików), jej wyposażenia technicznego i ochronnego,
— sposobu przerwania produkcji w laboratorium aktywnym,
— zabezpieczenia chemikaliów i aparatury,
— sposobu i rodzaju dokumentowania technicznego oględzin4
.
Badania chemiczne narkotyków pozwalają uzyskać odpowiedzi m.in. na następujące
pytania:
— Czy dany materiał dowodowy jest narkotykiem? Jeżeli tak, to jakim?
— Czy dane substancje chemiczne są prekursorami? Jeżeli tak, to jakimi? Do produkcji
jakiego narkotyku mogły służyć? Jaką ilość narkotyku można było wytworzyć z danej
ilości prekursora?
Czy dane substancje chemiczne są reagentami (rozpuszczalnikami) stosowanymi
w syntezie narkotyków?
— Czy dana aparatura była stosowana do wytwarzania narkotyków?
— Czy w danym materiale — włosach, paznokciach — pobranym od X występują sub-
stancje wskazujące na zażywanie danego narkotyku?
Osobnym problemem jest tzw. profilowanie narkotyków pozwalające na zidentyfikowanie
laboratorium i stosowanej w nim metody syntezy, czasu jego funkcjonowania, śledzenie
kanałów przerzutowych (przy przemycie), siatki dealerskiej. Jest to możliwe dzięki określeniu
jakościowemu i ilościowemu zanieczyszczeń występujących w produkcie finalnym. Profilowanie
prowadzone jest przede wszystkim w wypadku amfetaminy i pochodnych, ale może być wy-
korzystane również do innych narkotyków5
. Badania kryminalistyczne w postaci profilowania
amfetaminy przeprowadza się w Zakładzie Fizykochemii CLKP. W wydziale tym prowadzone
są zbiory tabletek (ecstasy i in.) oraz papierków nasączonych LSD.
odurzających lub substancji psychotropowych (albo środków zastępczych) powodu-
jącym powstanie uzależnienia od nich. Uzależnienie psychiczne wyraża się niepohamo-
wanym pragnieniem zażycia danego środka powodującego uspokojenie lub stan euforii
(błogostan). Uzależnienie fizyczne powstaje w wyniku włączenia się wprowadzanych
do organizmu środków w procesy biologiczne ustroju. Brak danego środka we krwi
powoduje zaburzenia w przemianie komórkowej i czynnościach różnych narządów oraz
występowanie objawów abstynencji.
Narkotykami powszechnie nazywa się środki odurzające i substancje psychotropowe,
których zażywanie prowadzi do nałogu charakteryzującego się:
— przymusem używania danego środka,
— uzależnieniem od tego środka,
— tendencją do stałego zwiększania jego dawki,
— szkodliwym wpływem na osobę uzależnioną i jej otoczenie.
W Polsce środki odurzające i substancje psychotropowe zostały określone jako sub-
stancje pochodzenia naturalnego lub syntetycznego działające na ośrodkowy układ ner-
wowy i wyszczególnione odpowiednio w załącznikach 1 i 2 do ustawy o przeciwdziałaniu
narkomanii z późniejszymi zmianami z 29 lipca 2005 r. (DzU nr 179, poz. 1485).
W załączniku 1 do ustawy wymieniono m.in. następujące środki odurzające: ziele i ży-
wicę konopi, koncentraty i wyciągi z makowej słomy, opium, kokainę, heroinę, morfinę,
kodeinę, fentanyl.
W załączniku 2 do ustawy wymieniono m.in. następujące substancje psychotropowe:
amfetaminę, MDEA, MDMA, THC, psylocynę, psylocybinę, metakwalon, baribale.
W załączniku 1 do Rozporządzenia (WE) Nr 273/2004 Parlamentu Europejskiego
i Rady z 11 lutego 2004 r. w sprawie prekursorów narkotykowych wymieniono związki
chemiczne, których produkcja, dystrybucja i używanie jest kontrolowane. Chodzi tu
o tzw. prekursory, czyli substancje pochodzenia naturalnego lub syntetycznego, które
mogą być przetworzone na środek odurzający lub substancję psychotropową albo służyć
do ich wytworzenia. Z chemicznego punktu widzenia są to związki o budowie cząsteczki
zbliżonej do struktury narkotyku. Do prekursorów zalicza się m.in. BMK (fenyloaceton),
efedrynę, pseudoefedrynę, safrol, piperonal, kwas lizergowy, ergotaminę. W ustawie
wskazano również związki chemiczne, które mogą być wykorzystywane w produkcji
narkotyków — jako reagenty i rozpuszczalniki (kwas siarkowy, kwas solny, bezwodnik
kwasu octowego, aceton i in.)
Ze względu na pochodzenie narkotyki można podzielić na:
— naturalne, występujące w grzybach i roślinach np.:
• psylocybina występująca w grzybach gatunku Psilocybe (łysiczka), Conocybe (stożo-
główka) i Panaeolus (kołpaczek),
• meskalina pochodząca z kaktusa Peyote,
• marihuana, konopie, haszysz pochodzące z konopii siewnych Cannabis sativa,
• morfina — opioid pochodzący z maku Papaver somniferus,
• kokaina ekstrahowana z liści krzewu koka, krasnodrzewu Erythroxylon coca;
— półsyntetyczne, np. heroina — opioid otrzymywany przez dodanie dwu grup acety-
lowych do cząsteczki morfiny;
— syntetyczne, wyprodukowane w laboratoriach (najczęściej nielegalnych) np.:
• amfetamina i metamfetamina,
• fentanyl,
• metadon,
• barbiturany,
• benzodiazepiny,
• ecstasy (MDMA, nazwa chemiczna — N-metylo-4-metylenodioksyamfetamina),
• LSD (dietyloamid kwasu lizergowego).
Narkotyki można podzielić ze względu na sposób ich przyjmowania — mogą być wstrzy-
kiwane, palone, połykane lub wdychane.
Ze względu na sposób oddziaływania na organizm człowieka narkotyki dzieli się na:
— stymulanty — ich działanie polega na pobudzeniu aktywności umysłowej i ruchowej,
m.in. ułatwiają przyswojenie wiedzy. Stosowane szczególnie w okresach, gdy wyma-
gana jest podwyższona sprawność umysłowa i fizyczna (np. sesja egzaminacyjna na
uczelniach). Do stymulantów zalicza się amfetaminę i jej pochodne, kokainę i crack
(zasadowa forma kokainy), efedrynę, metylofenidat, modafanil;
— dołowniki — o działaniu tłumiącym. Zmniejszają aktywność, uspokajają, działają nasennie
i przeciwlękowo. Mogą dawać uczucie euforii i odprężenia. Zalicza się do nich opioidy
(heroinę i morfinę), fentanyl, barbiturany, benzodiazepiny oraz flunitrazepam;
— halucynogeny — pozwalają przeżywać alternatywne stany świadomości, niezwykłe
wrażenia — wędrówki w czasie i przestrzeni, potęgują wizje artystyczne. Działanie
takie mają: marihuana, konopie, haszysz, ecstasy (znana też jako love drug), LSD,
meskalina, psylocybina, grzybki, fencyklidyna, azotan amylu i butylu (poppers);
— inhalanty — kleje (butapren) i rozpuszczalniki (eter, tri, benzyna, tetra), wdychanie
których może spowodować oszołomienie, poczucie euforii, żywość fantazji oraz
halucynacje.
Narkotyki mogą występować w różnej postaci: jako ciecze (np. morfina w zastrzykach,
rozpuszczalniki, nalewka opiumowa), ciała półpłynne i zestalające się (opium surowe,
żywica z konopi), ale najczęściej jako ciało stałe w postaci proszku, kryształów, suszu
roślinnego luźnego i sprasowanego, tabletek, papierków i in. Postać i barwa narkotyku
o tym samym składzie chemicznym może być zdecydowanie różna. Przykładowo heroina
— w zależności od rejonu produkcji — może przyjmować barwę: od białej (Azja płd.-wsch.),
przez beżowo-brązową (Azja płd.-zach.) aż po brązową i czarną produkowaną w Meksyku.
Różnorodność ta wynika z pominięcia w trakcie produkcji procesu rekrystalizacji z etanolu
oraz filtrowania, a więc kilku etapów wpływających na chemiczną czystość produktu
finalnego. Uproszczona produkcja skutkuje więc obecnością większych zanieczyszczeń
w produkcie końcowym (np. heroina meksykańska).
Ustawa z 29 lipca 2005 r. penalizuje posiadanie i produkcję narkotyków oraz prekur-
sorów i środków zastępczych (używanych zamiast środka odurzającego lub substancji
psychotropowej), a także handel nimi. Wprowadza również kontrolę upraw maku i ko-
nopi. W rozdziale 7 ustawy z 29 lipca 2005 r. na określenie posiadanych ilości środków
odurzających (ś.o.) lub substancji psychtropowych (s.p.) wpływających na wymiar kary
używa się sformułowań: „posiada ś.o. lub s.p.”, „znaczna ilość ś.o. lub s.p.” i „w wypadku
mniejszej wagi”. Ustawodawca nie określił jednak tej ilości szczegółowo, pozostawiając
problem do rozstrzygnięcia orzecznictwu. W praktyce kryminalistycznej eksperci zajmujący
się badaniem narkotyków i opiniowaniem w tej kwestii posługują się standardami Drug
Enforcement Administration (DEA, Agencja Antynarkotykowa USA). Wartości minimalne
dawek są różne dla różnych narkotyków i przykładowo wynoszą:
— LSD — 50 μg,
— heroiny — 5 mg,
— psylocybiny — 10 mg,
— kokainy — 10 mg,
— amfetaminy — 10 mg,
— kodeiny — 60 mg,
— ecstasy MDMA — 130 mg,
— haszyszu — 135 mg,
— cannabis (ziele) — 500 mg.
Narkotyki zabezpiecza się podczas oględzin miejsc różnych zdarzeń, oględzin i przeszu-
kania osób, pomieszczeń i pojazdów, z uwzględnieniem faktu, że mogą one mieć różną
postać i dodatkowo mogą być kamuflowane (np. podczas przemytu). Przy poszukiwaniu
narkotyków można wykorzystać specjalnie tresowane psy — ukierunkowane na wyszu-
kiwanie zapachu narkotyku. Wstępną identyfikację narkotyków można przeprowadzić
z zastosowaniem tzw. szybkich testów. Wynik takiego testu musi być jednak potwierdzony
w badaniu laboratoryjnym.
Szczególne zasady obowiązują podczas oględzin miejsc produkcji narkotyków, czyli tzw.
nielegalnych laboratoriów. Wyniki oględzin pozwolą potwierdzić (lub nie) fakt produkcji
narkotyku, skalę produkcji, czas jej trwania, a na podstawie innych śladów (dermatosko-
pijnych, biologicznych, dokumentów) — zidentyfikować osoby zaangażowane w produkcję.
Oględziny nielegalnego laboratorium muszą być zaplanowane i przygotowane z uwzględ-
nieniem określenia m.in.:
— ewentualnych niebezpieczeństw — opór laborantów, ochrony, zainstalowane pu-
łapki,
— momentu wejścia — w trakcie produkcji i określonego etapu tej produkcji,
— składu ekipy dokonującej wejścia i oględzin nielegalnego laboratorium (udział piro-
technika, chemików), jej wyposażenia technicznego i ochronnego,
— sposobu przerwania produkcji w laboratorium aktywnym,
— zabezpieczenia chemikaliów i aparatury,
— sposobu i rodzaju dokumentowania technicznego oględzin4
.
Badania chemiczne narkotyków pozwalają uzyskać odpowiedzi m.in. na następujące
pytania:
— Czy dany materiał dowodowy jest narkotykiem? Jeżeli tak, to jakim?
— Czy dane substancje chemiczne są prekursorami? Jeżeli tak, to jakimi? Do produkcji
jakiego narkotyku mogły służyć? Jaką ilość narkotyku można było wytworzyć z danej
ilości prekursora?
Czy dane substancje chemiczne są reagentami (rozpuszczalnikami) stosowanymi
w syntezie narkotyków?
— Czy dana aparatura była stosowana do wytwarzania narkotyków?
— Czy w danym materiale — włosach, paznokciach — pobranym od X występują sub-
stancje wskazujące na zażywanie danego narkotyku?
Osobnym problemem jest tzw. profilowanie narkotyków pozwalające na zidentyfikowanie
laboratorium i stosowanej w nim metody syntezy, czasu jego funkcjonowania, śledzenie
kanałów przerzutowych (przy przemycie), siatki dealerskiej. Jest to możliwe dzięki określeniu
jakościowemu i ilościowemu zanieczyszczeń występujących w produkcie finalnym. Profilowanie
prowadzone jest przede wszystkim w wypadku amfetaminy i pochodnych, ale może być wy-
korzystane również do innych narkotyków5
. Badania kryminalistyczne w postaci profilowania
amfetaminy przeprowadza się w Zakładzie Fizykochemii CLKP. W wydziale tym prowadzone
są zbiory tabletek (ecstasy i in.) oraz papierków nasączonych LSD.