Świadek — osoba fizyczna, która w postępowaniu toczącym się przeciwko innej osobie składa zeznania
o spostrzeżonych przez siebie faktach i właściwościach.
Świadek ma prawo do:
¾ odmowy zeznań, jeśli jest osobą najbliższą obwinionemu (art. 181 § 1 kpk w zw. z art. 47 § 3 kpw),
¾ swobodnej wypowiedzi (art. 171 § 1 kpk w zw. z art. 39 § 2 kpw),
¾ uchylenia się od odpowiedzi na pytanie, jeżeli udzielenie odpowiedzi mogłoby narazić jego lub osobę
mu najbliższą na odpowiedzialność za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe (art. 183 § 1 kpk
w zw. z art. 41 § 1 kpw),
¾ żądania przesłuchania z wyłączeniem jawności, gdy treść zeznań mogłaby narazić na hańbę jego lub
osobę mu najbliższą (art. 183 § 2 kpk w zw. z art. 41 § 1 kpw),
¾ wnioskowania o zwolnienie od złożenia zeznań ze względu na szczególnie bliski stosunek osobisty
z obwinionym (art. 185 kpk w zw. z art. 41 § 1 kpw),
¾ złożenia zażalenie na postanowienie sądu o zwolnieniu z obowiązku zachowania w tajemnicy infor-
macji niejawnych o klauzuli tajności „zastrzeżone” lub „poufne”, a także zawodowej lub funkcyjnej (art.
41 § 3 kpw),
¾ do informacji o swoich uprawnieniach,
¾ do zwrotu kosztów stawiennictwa.
Świadek ma obowiązek:
¾ stawienia się na wezwanie organu procesowego pod rygorem zastosowania środków przymusu
procesowego (kary pieniężnej porządkowej, przymusowego doprowadzenia),
¾ złożenia zgodnych z prawdą zeznań pod rygorem odpowiedzialności karnej z art. 233 kk za złożenie
fałszywych zeznań lub zatajenie prawdy.
Zakazy przesłuchania osoby w charakterze świadka:
¾ Bezwzględne — nie wolno przesłuchiwać jako świadków:
9 obrońcy oraz adwokata działającego na podstawie art. 245 § 1 kpk co do faktów, o których
dowiedział się, udzielając porady prawnej lub prowadząc sprawę,
9 duchownego co do faktów, o których dowiedział się przy spowiedzi,
9 adwokata, radcy prawnego, lekarza lub dziennikarza na okoliczności objęte tajemnicą
zawodową (art. 41 § 4 kpw).
¾ Względne — związane z obowiązkiem zachowania tajemnicy (art. 41 § 2 i 3 kpw):
9 w zakresie informacji niejawnych o klauzuli tajności „zastrzeżone” lub „poufne”,
9 zawodowej,
9 funkcyjnej.
Osoby obowiązane do zachowania w tajemnicy informacji niejawnych o klauzuli tajności „zastrzeżone”
lub „poufne” mogą być przesłuchane co do okoliczności, na które rozciąga się ten obowiązek, tylko po zwol-
nieniu od obowiązku zachowania tajemnicy przez uprawniony organ przełożony (art. 41 § 2 kpw).
Osoby obowiązane do zachowania w tajemnicy informacji niejawnych o klauzuli tajności „zastrzeżone” lub
„poufne” lub tajemnicy związanej z wykonywaniem zawodu lub funkcji mogą odmówić zeznań co do okoliczno-
ści, na które rozciąga się ten obowiązek, chyba, że sąd zwolni te osoby od obowiązku zachowania tajemnicy
(art. 41 § 3 kpw).
Świadka można przesłuchać przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających przeprowadzenie tej
czynności na odległość (art. 177 § 1a kpk w zw. z art. 41 § 1 kpw).
Można przesłuchać świadka w miejscu jego pobytu, gdy nie może stawić się na wezwanie z powodu cho-
roby, kalectwa lub innej niedającej się pokonać przeszkody (art. 177 § 2 kpk w zw. z art. 41 § 1 kpw).
Jeżeli przesłuchiwany świadek nie ukończył 15 lat, czynności z jego udziałem powinny być, w miarę moż-
liwości, przeprowadzone w obecności przedstawiciela ustawowego lub faktycznego opiekuna, chyba że dobro
postępowania stoi temu na przeszkodzie (art. 171 § 3 kpk w zw. z art. 39 § 2 kpw).
Jeżeli istnieje wątpliwość co do stanu psychicznego świadka, stanu jego rozwoju umysłowego, zdolności
postrzegania lub odtwarzania przez niego spostrzeżeń, sąd lub prokurator może zarządzić przesłuchanie
świadka z udziałem biegłego lekarza lub biegłego psychologa, a świadek nie może się temu sprzeciwić (art.
192 § 2 kpk w zw. z art. 41 § 1 kpw).
Można świadka — dla celów dowodowych i za jego zgodą — poddać oględzinom ciała i badaniu lekarskiemu lub psychologicznemu (art. 192 § 4 kpk w zw. z art. 41 § 1 kpw).
Warunki przesłuchania:
¾ Osobie przesłuchiwanej należy umożliwić swobodne wypowiedzenie się w granicach określonych
celem danej czynności, a dopiero następnie można zadawać pytania zmierzające do uzupełnienia,
wyjaśnienia lub kontroli wypowiedzi (art. 171 § 1 kpk w zw. z art. 39 § 2 kpw).
¾ Jeżeli osoba przesłuchiwana nie ukończyła 15 lat, czynności z jej udziałem powinny być, w miarę moż-
liwości, przeprowadzone w obecności przedstawiciela ustawowego lub faktycznego opiekuna, chyba
że dobro postępowania stoi temu na przeszkodzie (art. 171 § 3 kpk w zw. z art. 39 § 2 kpw).
¾ Nie wolno zadawać pytań sugerujących osobie przesłuchiwanej treść odpowiedzi (art. 171 § 4 kpk
w zw. z art. 39 § 2 kpw).
¾ Niedopuszczalne jest (art. 171 § 5 kpk w zw. z art. 39 § 2 kpw):
9 wpływanie na wypowiedzi osoby przesłuchiwanej za pomocą przymusu lub groźby bezpraw-
nej,
9 stosowanie hipnozy albo środków chemicznych lub technicznych, wpływających na procesy
psychiczne osoby przesłuchiwanej albo mających na celu kontrolę nieświadomych reakcji jej
organizmu w związku z przesłuchaniem.
¾ Wyjaśnienia, zeznania oraz oświadczenia złożone w warunkach wyłączających swobodę wypowiedzi
lub uzyskane wbrew zakazom wymienionym w § 5 nie mogą stanowić dowodu (art. 171 § 7 kpk w zw.
z art. 39 § 2 kpw).
Przebieg czynności przesłuchania świadka:
¾ przygotować się do przesłuchania (zapoznać się z materiałami sprawy, ustalić okoliczności, na które
należy świadka przesłuchać);
¾ we wstępnej fazie zapytać o dane personalne (imię i nazwisko, wiek, zajęcie, miejsce zamieszkania),
o karalność z art. 233 i 234 kk, o stosunek do stron;
¾ pouczyć o przysługujących mu prawach (w zależności od tego, w jakim stosunku pozostaje do obwi-
nionego);
¾ uprzedzić o odpowiedzialności karnej z art. 233 kk;
¾ przyjąć zeznania na protokół (umożliwić przy tym swobodne wypowiedzenie się);
¾ mieć na względzie wskazania płynące z art. 171 kpk, w szczególności zakazy określone w § 4 i 5
(patrz wyżej), nie zadawać pytań sugerujących treść odpowiedzi (art. 171 § 4 kpk w zw. z art. 39 § 2
kpw);
Jeżeli składający ustne zawiadomienie o wykroczeniu odmawia podpisu lub nie może go złożyć, organ
dokonujący czynności zaznacza przyczynę braku podpisu. (art. 121 kpk w zw. z art. 37 § 5 kpw).
Jeżeli czynność przesłuchania świadka będzie utrwalana za pomocą urządzenia rejestrującego obraz lub
dźwięk, protokół można ograniczyć do zapisu najbardziej istotnych oświadczeń osób biorących w niej udział.
Zapis obrazu lub dźwięku, a także przekład zapisu dźwięku stają się załącznikami do protokołu (art. 147 § 3
kpk w zw. z art. 37 § 5 kpw).
Protokół przesłuchania świadka podpisują na każdej stronie osoby biorące udział w czynności. Przed
podpisaniem należy go odczytać i uczynić o tym wzmiankę. (art. 150 § 1 kpk w zw. z art. 37 § 5 kpw).
Świadek może, podpisując protokół, zgłosić jednocześnie zarzuty co do jego treści. Zarzuty te należy
wpisać do protokołu wraz z oświadczeniem osoby wykonującej czynność protokołowaną (art. 150 § 2 kpk w zw. z art. 37 § 5 kpw).
Skreślenia oraz poprawki i uzupełnienia poczynione w protokole muszą być omówione, a następnie podpisane przez osoby podpisujące protokół (art. 151 §1 kpk w zw. z art. 37 § 5 kpw).
Jeżeli protokół przesłuchania świadka nie został należycie podpisany bezpośrednio po zakończeniu
czynności, brakujące podpisy mogą być złożone później, ze wskazaniem daty ich złożenia i przyczyn opóźnienia
(art. 151 § 2 kpk w zw. z art. 37 § 5 kpw).
o spostrzeżonych przez siebie faktach i właściwościach.
Świadek ma prawo do:
¾ odmowy zeznań, jeśli jest osobą najbliższą obwinionemu (art. 181 § 1 kpk w zw. z art. 47 § 3 kpw),
¾ swobodnej wypowiedzi (art. 171 § 1 kpk w zw. z art. 39 § 2 kpw),
¾ uchylenia się od odpowiedzi na pytanie, jeżeli udzielenie odpowiedzi mogłoby narazić jego lub osobę
mu najbliższą na odpowiedzialność za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe (art. 183 § 1 kpk
w zw. z art. 41 § 1 kpw),
¾ żądania przesłuchania z wyłączeniem jawności, gdy treść zeznań mogłaby narazić na hańbę jego lub
osobę mu najbliższą (art. 183 § 2 kpk w zw. z art. 41 § 1 kpw),
¾ wnioskowania o zwolnienie od złożenia zeznań ze względu na szczególnie bliski stosunek osobisty
z obwinionym (art. 185 kpk w zw. z art. 41 § 1 kpw),
¾ złożenia zażalenie na postanowienie sądu o zwolnieniu z obowiązku zachowania w tajemnicy infor-
macji niejawnych o klauzuli tajności „zastrzeżone” lub „poufne”, a także zawodowej lub funkcyjnej (art.
41 § 3 kpw),
¾ do informacji o swoich uprawnieniach,
¾ do zwrotu kosztów stawiennictwa.
Świadek ma obowiązek:
¾ stawienia się na wezwanie organu procesowego pod rygorem zastosowania środków przymusu
procesowego (kary pieniężnej porządkowej, przymusowego doprowadzenia),
¾ złożenia zgodnych z prawdą zeznań pod rygorem odpowiedzialności karnej z art. 233 kk za złożenie
fałszywych zeznań lub zatajenie prawdy.
Zakazy przesłuchania osoby w charakterze świadka:
¾ Bezwzględne — nie wolno przesłuchiwać jako świadków:
9 obrońcy oraz adwokata działającego na podstawie art. 245 § 1 kpk co do faktów, o których
dowiedział się, udzielając porady prawnej lub prowadząc sprawę,
9 duchownego co do faktów, o których dowiedział się przy spowiedzi,
9 adwokata, radcy prawnego, lekarza lub dziennikarza na okoliczności objęte tajemnicą
zawodową (art. 41 § 4 kpw).
¾ Względne — związane z obowiązkiem zachowania tajemnicy (art. 41 § 2 i 3 kpw):
9 w zakresie informacji niejawnych o klauzuli tajności „zastrzeżone” lub „poufne”,
9 zawodowej,
9 funkcyjnej.
Osoby obowiązane do zachowania w tajemnicy informacji niejawnych o klauzuli tajności „zastrzeżone”
lub „poufne” mogą być przesłuchane co do okoliczności, na które rozciąga się ten obowiązek, tylko po zwol-
nieniu od obowiązku zachowania tajemnicy przez uprawniony organ przełożony (art. 41 § 2 kpw).
Osoby obowiązane do zachowania w tajemnicy informacji niejawnych o klauzuli tajności „zastrzeżone” lub
„poufne” lub tajemnicy związanej z wykonywaniem zawodu lub funkcji mogą odmówić zeznań co do okoliczno-
ści, na które rozciąga się ten obowiązek, chyba, że sąd zwolni te osoby od obowiązku zachowania tajemnicy
(art. 41 § 3 kpw).
Świadka można przesłuchać przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających przeprowadzenie tej
czynności na odległość (art. 177 § 1a kpk w zw. z art. 41 § 1 kpw).
Można przesłuchać świadka w miejscu jego pobytu, gdy nie może stawić się na wezwanie z powodu cho-
roby, kalectwa lub innej niedającej się pokonać przeszkody (art. 177 § 2 kpk w zw. z art. 41 § 1 kpw).
Jeżeli przesłuchiwany świadek nie ukończył 15 lat, czynności z jego udziałem powinny być, w miarę moż-
liwości, przeprowadzone w obecności przedstawiciela ustawowego lub faktycznego opiekuna, chyba że dobro
postępowania stoi temu na przeszkodzie (art. 171 § 3 kpk w zw. z art. 39 § 2 kpw).
Jeżeli istnieje wątpliwość co do stanu psychicznego świadka, stanu jego rozwoju umysłowego, zdolności
postrzegania lub odtwarzania przez niego spostrzeżeń, sąd lub prokurator może zarządzić przesłuchanie
świadka z udziałem biegłego lekarza lub biegłego psychologa, a świadek nie może się temu sprzeciwić (art.
192 § 2 kpk w zw. z art. 41 § 1 kpw).
Można świadka — dla celów dowodowych i za jego zgodą — poddać oględzinom ciała i badaniu lekarskiemu lub psychologicznemu (art. 192 § 4 kpk w zw. z art. 41 § 1 kpw).
Warunki przesłuchania:
¾ Osobie przesłuchiwanej należy umożliwić swobodne wypowiedzenie się w granicach określonych
celem danej czynności, a dopiero następnie można zadawać pytania zmierzające do uzupełnienia,
wyjaśnienia lub kontroli wypowiedzi (art. 171 § 1 kpk w zw. z art. 39 § 2 kpw).
¾ Jeżeli osoba przesłuchiwana nie ukończyła 15 lat, czynności z jej udziałem powinny być, w miarę moż-
liwości, przeprowadzone w obecności przedstawiciela ustawowego lub faktycznego opiekuna, chyba
że dobro postępowania stoi temu na przeszkodzie (art. 171 § 3 kpk w zw. z art. 39 § 2 kpw).
¾ Nie wolno zadawać pytań sugerujących osobie przesłuchiwanej treść odpowiedzi (art. 171 § 4 kpk
w zw. z art. 39 § 2 kpw).
¾ Niedopuszczalne jest (art. 171 § 5 kpk w zw. z art. 39 § 2 kpw):
9 wpływanie na wypowiedzi osoby przesłuchiwanej za pomocą przymusu lub groźby bezpraw-
nej,
9 stosowanie hipnozy albo środków chemicznych lub technicznych, wpływających na procesy
psychiczne osoby przesłuchiwanej albo mających na celu kontrolę nieświadomych reakcji jej
organizmu w związku z przesłuchaniem.
¾ Wyjaśnienia, zeznania oraz oświadczenia złożone w warunkach wyłączających swobodę wypowiedzi
lub uzyskane wbrew zakazom wymienionym w § 5 nie mogą stanowić dowodu (art. 171 § 7 kpk w zw.
z art. 39 § 2 kpw).
Przebieg czynności przesłuchania świadka:
¾ przygotować się do przesłuchania (zapoznać się z materiałami sprawy, ustalić okoliczności, na które
należy świadka przesłuchać);
¾ we wstępnej fazie zapytać o dane personalne (imię i nazwisko, wiek, zajęcie, miejsce zamieszkania),
o karalność z art. 233 i 234 kk, o stosunek do stron;
¾ pouczyć o przysługujących mu prawach (w zależności od tego, w jakim stosunku pozostaje do obwi-
nionego);
¾ uprzedzić o odpowiedzialności karnej z art. 233 kk;
¾ przyjąć zeznania na protokół (umożliwić przy tym swobodne wypowiedzenie się);
¾ mieć na względzie wskazania płynące z art. 171 kpk, w szczególności zakazy określone w § 4 i 5
(patrz wyżej), nie zadawać pytań sugerujących treść odpowiedzi (art. 171 § 4 kpk w zw. z art. 39 § 2
kpw);
Jeżeli składający ustne zawiadomienie o wykroczeniu odmawia podpisu lub nie może go złożyć, organ
dokonujący czynności zaznacza przyczynę braku podpisu. (art. 121 kpk w zw. z art. 37 § 5 kpw).
Jeżeli czynność przesłuchania świadka będzie utrwalana za pomocą urządzenia rejestrującego obraz lub
dźwięk, protokół można ograniczyć do zapisu najbardziej istotnych oświadczeń osób biorących w niej udział.
Zapis obrazu lub dźwięku, a także przekład zapisu dźwięku stają się załącznikami do protokołu (art. 147 § 3
kpk w zw. z art. 37 § 5 kpw).
Protokół przesłuchania świadka podpisują na każdej stronie osoby biorące udział w czynności. Przed
podpisaniem należy go odczytać i uczynić o tym wzmiankę. (art. 150 § 1 kpk w zw. z art. 37 § 5 kpw).
Świadek może, podpisując protokół, zgłosić jednocześnie zarzuty co do jego treści. Zarzuty te należy
wpisać do protokołu wraz z oświadczeniem osoby wykonującej czynność protokołowaną (art. 150 § 2 kpk w zw. z art. 37 § 5 kpw).
Skreślenia oraz poprawki i uzupełnienia poczynione w protokole muszą być omówione, a następnie podpisane przez osoby podpisujące protokół (art. 151 §1 kpk w zw. z art. 37 § 5 kpw).
Jeżeli protokół przesłuchania świadka nie został należycie podpisany bezpośrednio po zakończeniu
czynności, brakujące podpisy mogą być złożone później, ze wskazaniem daty ich złożenia i przyczyn opóźnienia
(art. 151 § 2 kpk w zw. z art. 37 § 5 kpw).