Rozwój cywilizacyjny wymusza potrzebę unowocześniania metod identyfikacji osób.
Obecnie najszybciej rozwijają się metody identyfikacji biometrycznej osoby. Termin
„biometria” (z greckiego bios ‘życie’ oraz metron ‘mierzyć’) oznacza możliwość rozpoznawania i identyfikacji osoby na podstawie jej biometrycznych cech fizycznych, takich jak:
tęczówka oka, linie papilarne, geometria twarzy, geometria dłoni, rozkład temperatury
twarzy, zapach, kształt ust i uszu, oraz na podstawie biometrycznych cech behawioralnych, do których należą: sposób wykonania podpisu, sposób chodzenia, brzmienie
głosu, akcent. Biometrię już teraz wykorzystuje się do ochrony przed nieuprawnionym
dostępem do komputerów osobistych, bankomatów, telefonów komórkowych, sieci
komputerowych czy też domowych systemów alarmowych. W wielu firmach wprowadza
się urządzenia umożliwiające kontrolę obecności i czasu pracy pracowników.
Biometria znajduje również zastosowanie w zabezpieczaniu dokumentów tożsamości.
Nowością są tzw. dokumenty biometryczne (paszporty), zawierające dane biometryczne
właściciela zapisane w formie elektronicznej. Umieszczenie danych biometrycznych osoby,
na którą paszport został wystawiony, ma być gwarancją jednoznacznego powiązania
pomiędzy osobą a dokumentem, którym się ona posługuje1
. Techniki biometryczne należą
także do najszybciej rozwijających się działów teleinformatyki. Systemy identyfikacji biometrycznej są oparte na rozpoznawaniu: twarzy (taki system o nazwie Smart Gatezostał
wprowadzony na lotniskach w Australii, co spowodowało skrócenie odpraw celnych do
kilku sekund), głosu oraz cech charakterystycznych tęczówki oka (system wprowadzony
na lotniskach w Wielkiej Brytanii).
Jednakże najstarszym systemem identyfikacji biometrycznej osoby jest identyfikacja
oparta na rozpoznawaniu linii papilarnych. Pierwsza wzmianka o tej formie identyfikacji
dotyczyła analizy odcisków palców w formie potwierdzenia przeprowadzenia transakcji
handlowej w starożytnym Babilonie i Chinach2
. Do chwili obecnej daktyloskopia to
klasyka wśród działów techniki kryminalistycznej. Jest ona uznawana za najskuteczniejszą metodę i stosunkowo tanie narzędzie, ze względu na możliwość bezpośredniej
oraz indywidualnej identyfikacji człowieka na podstawie właściwości linii papilarnych,
tj. ich niezmienności, niezniszczalności oraz niepowtarzalności. Ślady linii papilarnych
mają niepodważalną wartość identyfikacyjną i są cennym materiałem dowodowym
istotnym w ustalaniu związku osoby z dochodzonym przestępstwem. Według orzeczenia
SA w Rzeszowie z 19 czerwca 1992 (II Akr 46/92 [OSA 1993, 10, poz. 59]): „Dowód
z ekspertyzy daktyloskopijnej dzięki cechom, którymi są niezmienność, nieusuwalność
i indywidualność linii papilarnych, jest dowodem pewnym w zakresie ustalenia, że
zabezpieczony ślad dowodowy w zestawieniu z materiałem porównawczym pozwala
na identyfikację indywidualną osoby, która ślad pozostawiła, jak jednak powszechnie
podkreśla się w kryminalistyce — nie jest równoznaczny z bezpośrednim udowodnieniem
w ten sposób faktu popełnienia przestępstwa (…)”3
. To właśnie dzięki możliwościom
daktyloskopii organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości uzyskują bezsporne dowody na
obecność konkretnej osoby w danym miejscu, zaś ujawnione i zabezpieczone ślady linii
papilarnych wykorzystywane są do: identyfikacji osób i zwłok, rejestracji śladów i odbitek
linii papilarnych w Automatycznym Systemie Identyfikacji Daktyloskopijnej (AFIS) oraz
wnioskowania i tworzenia wersji śledczych. Rejestracja biometryczna osoby na podstawie
linii papilarnych znalazła szczególne zastosowanie w pracy organów ścigania do celów
wykrywczych oraz identyfikacyjnych.
Z systemu AFIS polska Policja korzysta od 2000 r. System ten (Automated Fingerprint
Identification System) po raz pierwszy został wyprodukowany i wprowadzony na rynek przez
amerykańską firmę Printrak w 1978 r. W tym samym okresie pojawiły się również inne
systemy rejestracji daktyloskopijnej wyprodukowane przez francuską firmę Morpho Systemes (obecnie koncern Sagem) oraz japoński koncern NEC4
. 20 lat później, na przełomie
lat 80. i 90., wprowadzono nowe systemy: Cogent produkowany przez amerykańską firmę
Cogent Systems Inc., Recoderm przez węgierską firmę Recoware5
czy system rosyjskiej
firmy Papillon6
. AFIS to system komputerowy, którego istotę stanowi możliwość automatycznego zakodowania obrazu pojedynczego śladu linii papilarnych, zabezpieczonego
np. podczas oględzin miejsca zdarzenia, i porównania go w ciągu kilku minut z obrazem
odbitek linii papilarnych palców rąk i dłoni osób, których karty daktyloskopijne są zarejestrowane w bazie kart systemu AFIS. Daje to zarazem możliwość podmiotowego łączenia
przestępstw oraz udowodnienia „sprawstwa” po upływie wielu miesięcy, a nawet lat7
.
System ten jest wykorzystywany również do ustalania i potwierdzania tożsamości osób
zatrzymanych przez policję, kontroli na przejściach granicznych oraz do identyfikacji
zwłok. Ponadto umożliwia on gromadzenie i przeszukiwanie obrazów linii papilarnych
palców rąk i dłoni pobranych od osób podejrzanych oraz niezidentyfikowanych
śladów linii papilarnych zabezpieczonych na miejscach przestępstw w celu szybkiej
identyfikacji osoby. Najistotniejsze zadania systemu to: gromadzenie danych daktyloskopijnych osób podlegających rejestracji kryminalnej, cudzoziemców podlegających
procedurom administracyjnym na podstawie ustawy o cudzoziemcach8
, gromadzenie
obrazów niezidentyfikowanych śladów daktyloskopijnych z miejsc przestępstw, weryfikowanie danych daktyloskopijnych osób za pomocą terminali MorphoTouch9
. W systemie
AFIS nie dokonuje się identyfikacji śladu, lecz szybkiego sprawdzenia i dokładnego porównania jego obrazu z bazą danych10. Polska wersja systemu AFIS, tj. system Sagem
MetaMorpho wersja 2.8.16a została zakupiona ze środków PHARE, w ramach przetargu
organizowanego przez Komisję Europejską. Z dniem 26 lipca 2010 r., dzięki wdrożonemu
w 2008 r. projektowi „Upgrade systemu AFIS”11, uruchomiono nową wersję systemu
— 4.0. Jednostka centralna Krajowej Sieci AFIS znajduje się w Wydziale Daktyloskopii
Centralnego Laboratorium Kryminalistycznego Policji w Warszawie i tam też są prowadzone główne procesy porównywania danych i generowane zestawienia propozycji do
weryfikacji. W CLKP znajdują się również stanowiska robocze AFIS przygotowane do
prowadzenia procedur sprawdzenia i rejestracji śladów N.N. w bazach AFIS. Ponadto
instytucja ta odpowiada za koordynację pracy stanowisk roboczych systemu w ramach
krajowej sieci AFIS oraz ustalanie bieżących zaleceń12. Wspomniane stanowiska robocze
działające w ramach krajowej sieci AFIS uruchomiono w roku 2002. Znajdują się one
w pracowniach daktyloskopii laboratoriów kryminalistycznych komend wojewódzkich
i Komendy Stołecznej Policji. Osobą upoważnioną przez dyrektora CLKP do koordynacji pracy operatorów stanowisk roboczych AFIS13 w CLKP oraz ustalania bieżących
wytycznych co do trybu szkolenia oraz zasad pracy w AFIS w całym kraju i nadzoru nad
nimi jest krajowy koordynator sieci AFIS. W laboratoriach kryminalistycznych KWP/KSP
osobami mającymi kompetencje potwierdzone przez dyrektora CLKP do samodzielnego
zarządzania, organizacji pracy oraz prowadzenia doskonalenia zawodowego w zakresie
wykorzystania i obsługi AFIS są wojewódzcy koordynatorzy AFIS.
Funkcjonowanie tego sytemu opiera się na realizacji ustawowych uprawnień Policji,
które wynikają z treści art. 20 ustawy o Policji14, a także ustawy o cudzoziemcach15 oraz
ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej16.
Szczegółowe zasady gromadzenia i przetwarzania tych informacji określa stosowne rozporządzenie ministra spraw wewnętrznych i administracji17. Z kolei wytyczne dotyczące
zasad funkcjonowania systemu AFIS są określone w decyzji komendanta głównego
Policji18. O zasadach korzystania z systemu AFIS oraz gromadzenia informacji z przeprowadzonych w tym systemie ustaleń traktują również § 106 ust. 4, § 195 ust. 1 pkt 6
oraz ust. 4 pkt 9 zarządzenia komendanta głównego Policji
Podmiotem uprawnionym do inicjatywy w podejmowaniu decyzji dotyczących
czynności procesowych i pozaprocesowych jest jednostka Policji wykonująca czynności
w danej sprawie, a dokładnie policjant wykonujący lub koordynujący takie czynności. Bez
jego decyzji dotyczących przeszukania zbiorów lub rejestracji w nich wszelkie czynności
w tym zakresie mają charakter nieformalny20. Przytoczony wcześniej podział na czynności
procesowe i pozaprocesowe ma w identyfikacji daktyloskopijnej daleko posunięte konsekwencje natury formalnej, tzn. niedopuszczalne jest zamieszczanie w „Postanowieniu
o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłego” pytań dotyczących rejestracji i przeszukań
w systemie AFIS oraz wykorzystania odbitek linii papilarnych z kart daktyloskopijnych
zgromadzonych w wojewódzkiej i centralnej registraturze daktyloskopijnej (WRD i CRD),
co niestety należy do dość powszechnej i błędnej praktyki. Formalną podstawą do przeprowadzenia sprawdzenia i ewentualnej rejestracji w zbiorach AFIS jest wystawienie
„Wniosku o przeprowadzenie selekcji/sprawdzenia/ rejestracji śladów linii papilarnych
w systemie AFIS” przez właściwą jednostkę Policji. Z kolei wszelkie informacje o wynikach
ustaleń w systemie AFIS sporządzane są w formie pisemnej na drukach „Wynik selekcji/
sprawdzenia/rejestracji śladów linii papilarnych” i mogą być przekazywane wyłącznie
odpowiedniej jednostce Policji. Ustalenia dokonane na podstawie przeszukań w systemie
AFIS stanowią wyłącznie informację, a nie opinię biegłego, i nie mogą być włączane do
akt głównych sprawy. Wymagają one dalszych analiz kryminalnych i dopiero na podstawie
kompletnych informacji można podjąć decyzję o dalszym trybie ich wykorzystania.
Dla usprawnienia procesu identyfikacji osoby możliwe jest również realizowanie
czynności procesowych i pozaprocesowych równolegle, w sytuacji gdy jest wytypowany
ewentualny sprawca przedmiotowego zdarzenia. W tym celu konieczne jest przesłanie
do pracowni daktyloskopii laboratorium kryminalistycznego KWP następujących dokumentów i materiałów do badań: prawidłowo wypełnionego „Wniosku o przeprowadzenie
selekcji/sprawdzenia/rejestracji śladów linii papilarnych w systemie AFIS”, całego materiału dowodowego21 zabezpieczonego w danej sprawie (chodzi tu o wszystkie ślady linii
papilarnych zabezpieczone na foliach daktyloskopijnych oraz przedmioty zabezpieczone
w całości), materiału porównawczego22 w postaci odbitek linii papilarnych palców rąk
i dłoni sporządzonych na kartach daktyloskopijnych i białych kartkach papieru — pobranego od osób do eliminacji, „Postanowienia o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłego”
oraz materiału porównawczego w postaci odbitek linii papilarnych palców rąk i dłoni
sporządzonych na kartach daktyloskopijnych — pobranego w celach dowodowych.
System AFIS składa się z dwóch ściśle ze sobą współpracujących zbiorów: zbioru śladów
N.N.23 oraz zbioru kart daktyloskopijnych.
Zbiór śladów N.N. Materiałem dowodowym wykorzystywanym w daktyloskopii
podczas badań porównawczo-identyfikacyjnych są ślady linii papilarnych. Zwykle ślady
te ujawnia się, stosując proszki daktyloskopijne, a następnie zabezpiecza na foliach
daktyloskopijnych, zgodnie z obowiązującą zasadą kontrastowości. Ujawnione ślady
linii papilarnych podlegają określonej procedurze, której celem jest optymalne przygotowanie zbioru śladów N.N.24 do prowadzenia masowych porównań (z tym zbiorem)
odbitek linii papilarnych (rejestrowanych w systemie AFIS) przy możliwie najwyższym
prawdopodobieństwie związku zarejestrowanych śladów N.N. z działaniem przestępczym.
Procedura ta składa się z kolejnych, następujących po sobie etapów, tj.: selekcji śladów
linii papilarnych ujawnionych w toku czynności procesowych, sprawdzenia śladów N.N.
zakwalifikowanych do ewentualnej rejestracji z posiadanymi już zasobami bazodanowymi AFIS oraz rejestracji śladów N.N. spełniających wymagane kryteria jakościowe do
aktywnej bazy danych AFIS25. Proces selekcji śladów linii papilarnych może być wykonywany przez eksperta lub selekcjonera26 w pracowniach daktyloskopii laboratoriów
kryminalistycznych lub Wydziale Daktyloskopii CLKP. Opiera się on na wytypowaniu
w nadesłanym materiale dowodowym (np. folie daktyloskopijne, przedmioty — po
przeprowadzonych badaniach wizualizacyjnych27) takich śladów linii papilarnych, które
odpowiadają wymaganiom prowadzenia sprawnego i efektywnego procesu automatycznych przeszukań w bazach AFIS.
Podstawowym kryterium oceny śladów linii papilarnych jest ich „pochodzenie”, tzn.
muszą przedstawiać dobrej jakości odwzorowania linii papilarnych opuszki palca28.
Kolejnym etapem procesu selekcji śladów linii papilarnych jest przeprowadzenie badań
porównawczych29 śladów wytypowanych z odbitkami linii papilarnych osób do eliminacji30 wskazanych przez prowadzącego postępowanie, jako niemających związku z działaniem przestępnym, których karty daktyloskopijne (Mek-18) nadesłano wraz
z „Wnioskiem o przeprowadzenie selekcji/sprawdzenia/rejestracji śladów linii papilarnych
w systemie AFIS”. W wyniku przeprowadzonych badań ślady linii papilarnych pozytywnie
wyeliminowane (tzn. zgodne z odbitkami linii papilarnych osób do eliminacji) zostają
wyłączane z dalszych etapów procedury. Natomiast ślady linii papilarnych negatywnie
wyeliminowane (tzn. niezgodne z odbitkami linii papilarnych osób do eliminacji) kwalifikują się do dalszego etapu procedury, tj. sprawdzenia.
Proces selekcji śladów linii papilarnych, w toku prowadzonych czynności w niezbędnym
zakresie, przewidzianych w § 6 instrukcji stanowiącej załącznik do zarządzenia komendanta głównego Policji31 obejmuje kwalifikację ujawnionych i zabezpieczonych na miejscu
zdarzenia śladów daktyloskopijnych pod kątem wymagań procesu przeszukań w bazach
AFIS — przeprowadzoną w trybie niezwłocznym oraz proces jednokrotnego sprawdzenia
wyselekcjonowanych śladów z bazą zarejestrowanych kart daktyloskopijnych. Ślady te
na danym etapie nie podlegają rejestracji w Zbiorze Śladów N.N. systemu AFIS.
W celu zakwalifikowania ww. śladów do dalszych etapów procedury (sprawdzenia i rejestracji), w wypadku negatywnego wyniku weryfikacji jednokrotnego przeszukania, należy
zlecić przeprowadzenie badań identyfikacyjno-porównawczych z odbitkami linii papilarnych
osób do eliminacji wskazanych przez prowadzącego postępowanie, jako niemających związku
z działaniem przestępnym i przesłać — wraz z „Wnioskiem o przeprowadzenie selekcji/sprawdzenia/rejestracji śladów linii papilarnych w systemie AFIS” do pracowni daktyloskopii laboratorium kryminalistycznego KWP. W trakcie wstępnej selekcji śladów daktyloskopijnych
zabezpieczonych i utrwalonych na foliach daktyloskopijnych lub(i) na przedmiotach — po
przeprowadzonych badaniach ujawniających, oprócz śladów linii papilarnych opuszek palców
można ujawnić inne ślady linii papilarnych przedstawiające: boki opuszek, czubki opuszek
lub człony palców. Obszary te nie spełniają podstawowego kryterium selekcji i nie mogą być
wykorzystywane w automatycznych przeszukaniach baz AFIS. Takie ślady linii papilarnych
mogą być wykorzystywane jedynie w klasycznych badaniach identyfikacyjno-porównawczychw ramach zleconych czynności procesowych, tj. w badaniach w ramach ekspertyzy. Po
otrzymaniu pisemnej informacji o wynikach ustaleń powyższej selekcji na druku „Wynik selekcji/sprawdzenia/rejestracji śladów linii papilarnych” należy niezwłocznie przesłać ponownie
do pracowni daktyloskopii laboratorium kryminalistycznego KWP następujące dokumenty
i materiały do badań: „Postanowienie o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłego”, materiał
dowodowy — ww. ślady linii papilarnych zabezpieczone na foliach daktyloskopijnych oraz
materiał porównawczy — odbitki linii papilarnych sporządzone na kartach daktyloskopijnych
i arkuszach białego papieru przedstawiające ww. obszary.
Kolejnym etapem procedury jest proces sprawdzenia polegający na weryfikacji, czy
wyselekcjonowane ślady linii papilarnych, spełniające wymienione wymogi, są zgodne
z odbitkami linii papilarnych osób, których karty daktyloskopijne znajdują się w zbiorze kart daktyloskopijnych systemu AFIS. W ramach tego procesu wprowadza się do systemu
obraz śladu N.N., na którym dokonuje się kodowania tzw. minucji AFIS-owych32, a następnie przeprowadza się automatyczne przeszukania baz AFIS. Przeszukanie to odbywa
się dwuetapowo i może zakończyć się wynikiem pozytywnym (tzw. HIT33 — fot. 1) lub
negatywnym (tzw. NO HIT34).
Pierwszy etap obejmuje przeszukanie śladu N.N. w bazie kart daktyloskopijnych okre-
ślonego województwa, na terenie którego został zabezpieczony ww. ślad. Po przeprowadzeniu pełnej procedury weryfikacji35 rezultatu przeszukania, w wypadku uzyskania wyniku
negatywnego, przeprowadza się drugi etap przeszukania, tj. ponowne przeszukanie śladu
N.N. w całej bazie kart. Powtórna weryfikacja z wynikiem negatywnym powoduje, że ślad
N.N. kwalifikuje się do dalszego etapu procedury, tj. rejestracji w zbiorze śladów N.N.
Ostatnim etapem procedury jest rejestracja. Podstawowymi przesłankami do podjęcia
decyzji o rejestracji śladu N.N. w bazie aktywnej AFIS są: czytelność wzoru, odpowiednia
liczba cech indywidualnych (minucji) oraz „pochodzenie” śladu linii papilarnych (opuszka
palca z wyraźnym centrum lub deltą, wewnętrzna powierzchnia dłoni). O rejestracji
takiego śladu decydują również takie przyczyny, jak to, iż: ślad N.N. nie został zidentyfikowany z odbitkami linii papilarnych pobranymi od osób wskazanych przez prowadzą-
cego postępowanie, jako niemających związku z działaniem przestępczym (eliminacja
negatywna), ślad N.N. nie został zidentyfikowany z odbitkami linii papilarnych osób
z kart zarejestrowanych w bazie danych AFIS, procedura kodowania wykazała, iż na
zarejestrowanym obrazie można jednoznacznie wyznaczyć co najmniej 10 „minucji AFISowych”. Zarejestrowane ślady linii papilarnych można sprawdzać w dowolnym terminie,
aż do przedawnienia sprawy, kiedy to ślad zostanie usunięty ze zbioru śladów N.N.
Zbiór kart daktyloskopijnych. Materiałem porównawczym wykorzystywanym w badaniach
daktyloskopijnych są odbitki linii papilarnych palców rąk i dłoni, pobierane z wykorzystaniem
kart daktyloskopijnych, których wzór stanowi załącznik do rozporządzenia ministra spraw
wewnętrznych i administracji36. Podstawę prawną daktyloskopowania37 do celów wykrywczych oraz identyfikacyjnych stanowi art. 20 ust. 2b pkt 2 ustawy o Policji38. Czynność ta
odbywa się niezależnie od daktyloskopowania w celach dowodowych. Należy pamiętać, że
w zbiorze kart daktyloskopijnych systemu AFIS gromadzi się cyfrowe obrazy linii papilarnych
palców rąk i dłoni z rejestrowanych kart daktyloskopijnych, które to obrazy służą do szybkiego
ustalenia, czy np. odbitki linii papilarnych osoby zdaktyloskopowanej figurują już w AFIS,
czy też nie. W systemie AFIS nie gromadzi się danych demograficznych, takich jak nazwisko
i imiona, adres, nr PESEL, miejsce urodzenia itp. Takie dane zawarte są w systemie KSIP, gdzie
można również ustalić numer ID karty daktyloskopijnej w bazie AFIS nadawany podczas
pierwszej rejestracji osoby w tym systemie. W systemie AFIS gromadzi się inne równie ważne
informacje, mianowicie: numer ID AFIS i typ rejestracji (kryminalny lub administracyjny),
identyfikator terytorialny województwa, na terenie którego dokonano rejestracji, informację
o płci osoby rejestrowanej oraz obrazy odbitek linii papilarnych kolejnych dziesięciu palców
osoby rejestrowanej wraz z odbitkami kontrolnymi. Dodatkowo, jeśli osobie rejestrowanej
w celu wykrywczym lub identyfikacyjnym można postawić zarzut popełnienia przestępstwa z art.: 148, 278–282 lub 289 kodeksu karnego39, rejestruje się w systemie AFIS odbitki linii
papilarnych dłoni. W wypadku pobierania odbitek linii papilarnych za pomocą urządzenia
do elektronicznego daktyloskopowania o nazwie LiveScaner (fot. 8.2.) karta daktyloskopijna
w formie automatycznego pliku elektronicznego stanowiącego oryginał karty daktyloskopijnej,
sporządzona w celach identyfikacyjnych i wykrywczych, zostaje przesłana do Centralnej
Registratury Daktyloskopijnej (CRD) CLKP z użyciem systemu teleinformatycznego. Nadesłane karty daktyloskopijne są sprawdzane pod kątem prawidłowości ich sporządzenia. Po
pozytywnej weryfikacji odbitki linii papilarnych opuszek palców rąk z karty daktyloskopijnej
zostają wprowadzone do zbioru kart daktyloskopijnych systemu AFIS, wyłącznie na stanowiskach roboczych zainstalowanych w Wydziale Daktyloskopii CLKP. Jednakże nie wszystkie
karty daktyloskopijne, które trafiają do CRD, zostają pozytywnie zweryfikowane. Z powodu
drobnych nawet uchybień są one zwracane jednostkom Policji, które je nadesłały — w celu
uzupełnienia lub sporządzenia nowych. Oryginały kart daktyloskopijnych zarejestrowane
w CRD przechowuje się w dwóch niezależnych podzbiorach: zbiorze rejestracji kryminalnych
(karty daktyloskopijne sporządzone w celach wykrywczych i identyfikacyjnych) oraz zbiorze
rejestracji administracyjnych (karty daktyloskopijne sporządzone w celach identyfikacyjnych).
CRD jako centralny zbiór informacji o osobach w postaci odbitek linii papilarnych ma na
celu przede wszystkim wykrywanie, ale również identyfikację: osób podejrzanych o popeł-
nienie przestępstw, nieletnich dopuszczających się czynów zabronionych przez ustawę, osób
o nieustalonej tożsamości lub usiłujących ukryć swoją tożsamość, osób poszukiwanych,
zwłok, których tożsamość nie jest znana oraz osób objętych obowiązkiem rejestracji danych
osobowych w formie odbitek linii papilarnych na podstawie ustawy o cudzoziemcach oraz
ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium RP.
W celu ustalenia, potwierdzenia albo weryfikacji tożsamości osób na
podstawie zarejestrowanych w CRD cyfrowych obrazów odbitek linii papilarnych
palców rąk wykorzystuje się terminale do szybkiej identyfikacji daktyloskopijnej
o nazwie MorphoTouch oraz MorphoRapID
MorphoTouch to stacjonarny terminal, który został wprowadzony do użytku w pracy
Policji i Straży Granicznej w latach 2003–2005. Zastosowanie go w czynnościach sprawdzających pozwoliło w ponad 100 000 przypadków na dokonanie identyfikacji osób.
Z kolei w latach 2008–2009 wprowadzono mobilny terminal biometryczny o nazwie
MorphoRapID. Łącznie w 2010 r. w Polsce w wyposażeniu Policji i Straży Granicznej
pracowały 482 urządzenia do szybkiej identyfikacji daktyloskopijnej MorphoTouch
i MorphoRapID. Wykorzystanie terminali tego typu w pracy Policji przyczynia się do
identyfikacji 40 na 100 osób40. MorphoRapID dzięki swoim możliwościom technicznym
(bezprzewodowa łączność z centralnym systemem AFIS z wykorzystaniem sieci GSM
lub WiFi 802.11b) może być używany w terenie, np. w trakcie działań policyjnych
podczas imprez masowych. Dzięki zastosowaniu odpowiednich aplikacji możliwe są:
kontrola paszportowa, imigracyjna, kontrola dowodu osobistego, prawa jazdy czy
też identyfikacja podejrzanego41. Dodatkową zaletą terminala jest to, iż w przypadku
pozytywnej identyfikacji osoby wyświetlane jest jej zdjęcie na ekranie, jednakże warunkiem jest przechowywane w bazach systemu AFIS odpowiednich zdjęć osób poddanych
czynności daktyloskopowania. Funkcjonowanie przedstawionych terminali opiera się
na porównaniu układów minucji, tj. złączeń lub rozwidleń białych bądź czarnych linii
z odwzorowań linii papilarnych palców wskazujących pobranych od N.N. osoby za
pomocą czytnika biometrycznego ze zgromadzonymi wcześniej danymi. Warunkiem
koniecznym do pozytywnej weryfikacji jest wcześniejsza rejestracja karty daktyloskopijnej
osoby identyfikowanej w systemie AFIS.
W systemie AFIS przeprowadza się łącznie siedem form przeszukań. Cztery formy
dotyczą odwzorowań linii papilarnych palców rąk. Można tu wyróżnić przeszukania
typu: ślad–karta (LT/TP) umożliwia ustalenie „ewentualnego” sprawcy42 przestępstwa;
karta–ślad (TP/UL) umożliwia ustalenie, czy dana osoba nie jest sprawcą także innych
dotąd niewykrytych przestępstw; karta–karta (TP/TP) umożliwia ustalenie lub potwierdzenie tożsamości osób i zwłok oraz ślad–N.N. ślad (LT/UL) umożliwia kojarzenie różnych
przestępstw popełnianych przez tych samych sprawców. Trzy kolejne formy przeszukań
dotyczą odwzorowań linii papilarnych dłoni. Należy wymienić przeszukania typu: ślad
dłoni–karta dłoni (LP/PP), karta dłoni–N.N. ślad dłoni (PP/ULP) i ślad dłoni–N.N.
ślad dłoni (LP/ULP).
W strukturach Wydziału Daktyloskopii CLKP funkcjonuje jeszcze jeden zespół — o nazwie NAP Eurodac. Powołano go 1 maja 2004 roku, tj. w dniu przystąpienia Polski do
struktur Unii Europejskiej. Zadaniami tego zespołu są: nadzorowanie i obsługa systemu
komputerowego EURODAC, określanego również mianem Europejskiego Zautomatyzowanego Systemu Identyfikacji Odcisków Palców (European Dactiloscopie), wprowadzanie
danych administracyjnych z rejestru cudzoziemców do krajowego systemu AFIS i obsługa
wymiany tych danych z jednostką centralną EURODAC, która mieści się w Luksemburgu.
System EURODAC jest systemem administracyjnym, w którym nie rejestruje się osób ze
względu na popełnienie przestępstwa lub wykroczenia. O jego funkcjonowaniu traktują
rozporządzenia Rady (WE)43. Wewnętrzną podstawę prawną pobierania odbitek linii
papilarnych od cudzoziemców w Polsce stanowią ustawa o cudzoziemcach44 oraz ustawa
o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej45. W systemie
EURODAC rejestrowane są odbitki linii papilarnych cudzoziemców w wieku powyżej 14.
roku życia, w celach: ustalania tożsamości osób ubiegających się o azyl, ustalenia tożsamości osób zatrzymanych w związku z nielegalnym przekroczeniem zewnętrznych granic
Unii Europejskiej oraz umożliwienia każdemu z państw członkowskich sprawdzenia,
czy cudzoziemiec przebywający nielegalnie na jego terytorium wystąpił o azyl w innym
państwie członkowskim46. Przeszukania baz danych państw członkowskich, w których
gromadzi się m.in. odbitki linii papilarnych palców rąk osób składających wnioski o azyl,
weryfikują zasadność tych wniosków oraz mogą przyczynić się do ujawnienia fałszerstw
danych osobowych w wypadku, gdy dana osoba składała podobny wniosek w innym
państwie członkowskim. Informacje zawarte w bazach danych pozwalają na wskazanie
kraju, przez którego granicę osoba poszukująca azylu wkroczyła na terytorium WE,
i odpowiedzialnego za rozpatrzenie wniosku azylowego obcokrajowca
Obecnie najszybciej rozwijają się metody identyfikacji biometrycznej osoby. Termin
„biometria” (z greckiego bios ‘życie’ oraz metron ‘mierzyć’) oznacza możliwość rozpoznawania i identyfikacji osoby na podstawie jej biometrycznych cech fizycznych, takich jak:
tęczówka oka, linie papilarne, geometria twarzy, geometria dłoni, rozkład temperatury
twarzy, zapach, kształt ust i uszu, oraz na podstawie biometrycznych cech behawioralnych, do których należą: sposób wykonania podpisu, sposób chodzenia, brzmienie
głosu, akcent. Biometrię już teraz wykorzystuje się do ochrony przed nieuprawnionym
dostępem do komputerów osobistych, bankomatów, telefonów komórkowych, sieci
komputerowych czy też domowych systemów alarmowych. W wielu firmach wprowadza
się urządzenia umożliwiające kontrolę obecności i czasu pracy pracowników.
Biometria znajduje również zastosowanie w zabezpieczaniu dokumentów tożsamości.
Nowością są tzw. dokumenty biometryczne (paszporty), zawierające dane biometryczne
właściciela zapisane w formie elektronicznej. Umieszczenie danych biometrycznych osoby,
na którą paszport został wystawiony, ma być gwarancją jednoznacznego powiązania
pomiędzy osobą a dokumentem, którym się ona posługuje1
. Techniki biometryczne należą
także do najszybciej rozwijających się działów teleinformatyki. Systemy identyfikacji biometrycznej są oparte na rozpoznawaniu: twarzy (taki system o nazwie Smart Gatezostał
wprowadzony na lotniskach w Australii, co spowodowało skrócenie odpraw celnych do
kilku sekund), głosu oraz cech charakterystycznych tęczówki oka (system wprowadzony
na lotniskach w Wielkiej Brytanii).
Jednakże najstarszym systemem identyfikacji biometrycznej osoby jest identyfikacja
oparta na rozpoznawaniu linii papilarnych. Pierwsza wzmianka o tej formie identyfikacji
dotyczyła analizy odcisków palców w formie potwierdzenia przeprowadzenia transakcji
handlowej w starożytnym Babilonie i Chinach2
. Do chwili obecnej daktyloskopia to
klasyka wśród działów techniki kryminalistycznej. Jest ona uznawana za najskuteczniejszą metodę i stosunkowo tanie narzędzie, ze względu na możliwość bezpośredniej
oraz indywidualnej identyfikacji człowieka na podstawie właściwości linii papilarnych,
tj. ich niezmienności, niezniszczalności oraz niepowtarzalności. Ślady linii papilarnych
mają niepodważalną wartość identyfikacyjną i są cennym materiałem dowodowym
istotnym w ustalaniu związku osoby z dochodzonym przestępstwem. Według orzeczenia
SA w Rzeszowie z 19 czerwca 1992 (II Akr 46/92 [OSA 1993, 10, poz. 59]): „Dowód
z ekspertyzy daktyloskopijnej dzięki cechom, którymi są niezmienność, nieusuwalność
i indywidualność linii papilarnych, jest dowodem pewnym w zakresie ustalenia, że
zabezpieczony ślad dowodowy w zestawieniu z materiałem porównawczym pozwala
na identyfikację indywidualną osoby, która ślad pozostawiła, jak jednak powszechnie
podkreśla się w kryminalistyce — nie jest równoznaczny z bezpośrednim udowodnieniem
w ten sposób faktu popełnienia przestępstwa (…)”3
. To właśnie dzięki możliwościom
daktyloskopii organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości uzyskują bezsporne dowody na
obecność konkretnej osoby w danym miejscu, zaś ujawnione i zabezpieczone ślady linii
papilarnych wykorzystywane są do: identyfikacji osób i zwłok, rejestracji śladów i odbitek
linii papilarnych w Automatycznym Systemie Identyfikacji Daktyloskopijnej (AFIS) oraz
wnioskowania i tworzenia wersji śledczych. Rejestracja biometryczna osoby na podstawie
linii papilarnych znalazła szczególne zastosowanie w pracy organów ścigania do celów
wykrywczych oraz identyfikacyjnych.
Z systemu AFIS polska Policja korzysta od 2000 r. System ten (Automated Fingerprint
Identification System) po raz pierwszy został wyprodukowany i wprowadzony na rynek przez
amerykańską firmę Printrak w 1978 r. W tym samym okresie pojawiły się również inne
systemy rejestracji daktyloskopijnej wyprodukowane przez francuską firmę Morpho Systemes (obecnie koncern Sagem) oraz japoński koncern NEC4
. 20 lat później, na przełomie
lat 80. i 90., wprowadzono nowe systemy: Cogent produkowany przez amerykańską firmę
Cogent Systems Inc., Recoderm przez węgierską firmę Recoware5
czy system rosyjskiej
firmy Papillon6
. AFIS to system komputerowy, którego istotę stanowi możliwość automatycznego zakodowania obrazu pojedynczego śladu linii papilarnych, zabezpieczonego
np. podczas oględzin miejsca zdarzenia, i porównania go w ciągu kilku minut z obrazem
odbitek linii papilarnych palców rąk i dłoni osób, których karty daktyloskopijne są zarejestrowane w bazie kart systemu AFIS. Daje to zarazem możliwość podmiotowego łączenia
przestępstw oraz udowodnienia „sprawstwa” po upływie wielu miesięcy, a nawet lat7
.
System ten jest wykorzystywany również do ustalania i potwierdzania tożsamości osób
zatrzymanych przez policję, kontroli na przejściach granicznych oraz do identyfikacji
zwłok. Ponadto umożliwia on gromadzenie i przeszukiwanie obrazów linii papilarnych
palców rąk i dłoni pobranych od osób podejrzanych oraz niezidentyfikowanych
śladów linii papilarnych zabezpieczonych na miejscach przestępstw w celu szybkiej
identyfikacji osoby. Najistotniejsze zadania systemu to: gromadzenie danych daktyloskopijnych osób podlegających rejestracji kryminalnej, cudzoziemców podlegających
procedurom administracyjnym na podstawie ustawy o cudzoziemcach8
, gromadzenie
obrazów niezidentyfikowanych śladów daktyloskopijnych z miejsc przestępstw, weryfikowanie danych daktyloskopijnych osób za pomocą terminali MorphoTouch9
. W systemie
AFIS nie dokonuje się identyfikacji śladu, lecz szybkiego sprawdzenia i dokładnego porównania jego obrazu z bazą danych10. Polska wersja systemu AFIS, tj. system Sagem
MetaMorpho wersja 2.8.16a została zakupiona ze środków PHARE, w ramach przetargu
organizowanego przez Komisję Europejską. Z dniem 26 lipca 2010 r., dzięki wdrożonemu
w 2008 r. projektowi „Upgrade systemu AFIS”11, uruchomiono nową wersję systemu
— 4.0. Jednostka centralna Krajowej Sieci AFIS znajduje się w Wydziale Daktyloskopii
Centralnego Laboratorium Kryminalistycznego Policji w Warszawie i tam też są prowadzone główne procesy porównywania danych i generowane zestawienia propozycji do
weryfikacji. W CLKP znajdują się również stanowiska robocze AFIS przygotowane do
prowadzenia procedur sprawdzenia i rejestracji śladów N.N. w bazach AFIS. Ponadto
instytucja ta odpowiada za koordynację pracy stanowisk roboczych systemu w ramach
krajowej sieci AFIS oraz ustalanie bieżących zaleceń12. Wspomniane stanowiska robocze
działające w ramach krajowej sieci AFIS uruchomiono w roku 2002. Znajdują się one
w pracowniach daktyloskopii laboratoriów kryminalistycznych komend wojewódzkich
i Komendy Stołecznej Policji. Osobą upoważnioną przez dyrektora CLKP do koordynacji pracy operatorów stanowisk roboczych AFIS13 w CLKP oraz ustalania bieżących
wytycznych co do trybu szkolenia oraz zasad pracy w AFIS w całym kraju i nadzoru nad
nimi jest krajowy koordynator sieci AFIS. W laboratoriach kryminalistycznych KWP/KSP
osobami mającymi kompetencje potwierdzone przez dyrektora CLKP do samodzielnego
zarządzania, organizacji pracy oraz prowadzenia doskonalenia zawodowego w zakresie
wykorzystania i obsługi AFIS są wojewódzcy koordynatorzy AFIS.
Funkcjonowanie tego sytemu opiera się na realizacji ustawowych uprawnień Policji,
które wynikają z treści art. 20 ustawy o Policji14, a także ustawy o cudzoziemcach15 oraz
ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej16.
Szczegółowe zasady gromadzenia i przetwarzania tych informacji określa stosowne rozporządzenie ministra spraw wewnętrznych i administracji17. Z kolei wytyczne dotyczące
zasad funkcjonowania systemu AFIS są określone w decyzji komendanta głównego
Policji18. O zasadach korzystania z systemu AFIS oraz gromadzenia informacji z przeprowadzonych w tym systemie ustaleń traktują również § 106 ust. 4, § 195 ust. 1 pkt 6
oraz ust. 4 pkt 9 zarządzenia komendanta głównego Policji
Podmiotem uprawnionym do inicjatywy w podejmowaniu decyzji dotyczących
czynności procesowych i pozaprocesowych jest jednostka Policji wykonująca czynności
w danej sprawie, a dokładnie policjant wykonujący lub koordynujący takie czynności. Bez
jego decyzji dotyczących przeszukania zbiorów lub rejestracji w nich wszelkie czynności
w tym zakresie mają charakter nieformalny20. Przytoczony wcześniej podział na czynności
procesowe i pozaprocesowe ma w identyfikacji daktyloskopijnej daleko posunięte konsekwencje natury formalnej, tzn. niedopuszczalne jest zamieszczanie w „Postanowieniu
o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłego” pytań dotyczących rejestracji i przeszukań
w systemie AFIS oraz wykorzystania odbitek linii papilarnych z kart daktyloskopijnych
zgromadzonych w wojewódzkiej i centralnej registraturze daktyloskopijnej (WRD i CRD),
co niestety należy do dość powszechnej i błędnej praktyki. Formalną podstawą do przeprowadzenia sprawdzenia i ewentualnej rejestracji w zbiorach AFIS jest wystawienie
„Wniosku o przeprowadzenie selekcji/sprawdzenia/ rejestracji śladów linii papilarnych
w systemie AFIS” przez właściwą jednostkę Policji. Z kolei wszelkie informacje o wynikach
ustaleń w systemie AFIS sporządzane są w formie pisemnej na drukach „Wynik selekcji/
sprawdzenia/rejestracji śladów linii papilarnych” i mogą być przekazywane wyłącznie
odpowiedniej jednostce Policji. Ustalenia dokonane na podstawie przeszukań w systemie
AFIS stanowią wyłącznie informację, a nie opinię biegłego, i nie mogą być włączane do
akt głównych sprawy. Wymagają one dalszych analiz kryminalnych i dopiero na podstawie
kompletnych informacji można podjąć decyzję o dalszym trybie ich wykorzystania.
Dla usprawnienia procesu identyfikacji osoby możliwe jest również realizowanie
czynności procesowych i pozaprocesowych równolegle, w sytuacji gdy jest wytypowany
ewentualny sprawca przedmiotowego zdarzenia. W tym celu konieczne jest przesłanie
do pracowni daktyloskopii laboratorium kryminalistycznego KWP następujących dokumentów i materiałów do badań: prawidłowo wypełnionego „Wniosku o przeprowadzenie
selekcji/sprawdzenia/rejestracji śladów linii papilarnych w systemie AFIS”, całego materiału dowodowego21 zabezpieczonego w danej sprawie (chodzi tu o wszystkie ślady linii
papilarnych zabezpieczone na foliach daktyloskopijnych oraz przedmioty zabezpieczone
w całości), materiału porównawczego22 w postaci odbitek linii papilarnych palców rąk
i dłoni sporządzonych na kartach daktyloskopijnych i białych kartkach papieru — pobranego od osób do eliminacji, „Postanowienia o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłego”
oraz materiału porównawczego w postaci odbitek linii papilarnych palców rąk i dłoni
sporządzonych na kartach daktyloskopijnych — pobranego w celach dowodowych.
System AFIS składa się z dwóch ściśle ze sobą współpracujących zbiorów: zbioru śladów
N.N.23 oraz zbioru kart daktyloskopijnych.
Zbiór śladów N.N. Materiałem dowodowym wykorzystywanym w daktyloskopii
podczas badań porównawczo-identyfikacyjnych są ślady linii papilarnych. Zwykle ślady
te ujawnia się, stosując proszki daktyloskopijne, a następnie zabezpiecza na foliach
daktyloskopijnych, zgodnie z obowiązującą zasadą kontrastowości. Ujawnione ślady
linii papilarnych podlegają określonej procedurze, której celem jest optymalne przygotowanie zbioru śladów N.N.24 do prowadzenia masowych porównań (z tym zbiorem)
odbitek linii papilarnych (rejestrowanych w systemie AFIS) przy możliwie najwyższym
prawdopodobieństwie związku zarejestrowanych śladów N.N. z działaniem przestępczym.
Procedura ta składa się z kolejnych, następujących po sobie etapów, tj.: selekcji śladów
linii papilarnych ujawnionych w toku czynności procesowych, sprawdzenia śladów N.N.
zakwalifikowanych do ewentualnej rejestracji z posiadanymi już zasobami bazodanowymi AFIS oraz rejestracji śladów N.N. spełniających wymagane kryteria jakościowe do
aktywnej bazy danych AFIS25. Proces selekcji śladów linii papilarnych może być wykonywany przez eksperta lub selekcjonera26 w pracowniach daktyloskopii laboratoriów
kryminalistycznych lub Wydziale Daktyloskopii CLKP. Opiera się on na wytypowaniu
w nadesłanym materiale dowodowym (np. folie daktyloskopijne, przedmioty — po
przeprowadzonych badaniach wizualizacyjnych27) takich śladów linii papilarnych, które
odpowiadają wymaganiom prowadzenia sprawnego i efektywnego procesu automatycznych przeszukań w bazach AFIS.
Podstawowym kryterium oceny śladów linii papilarnych jest ich „pochodzenie”, tzn.
muszą przedstawiać dobrej jakości odwzorowania linii papilarnych opuszki palca28.
Kolejnym etapem procesu selekcji śladów linii papilarnych jest przeprowadzenie badań
porównawczych29 śladów wytypowanych z odbitkami linii papilarnych osób do eliminacji30 wskazanych przez prowadzącego postępowanie, jako niemających związku z działaniem przestępnym, których karty daktyloskopijne (Mek-18) nadesłano wraz
z „Wnioskiem o przeprowadzenie selekcji/sprawdzenia/rejestracji śladów linii papilarnych
w systemie AFIS”. W wyniku przeprowadzonych badań ślady linii papilarnych pozytywnie
wyeliminowane (tzn. zgodne z odbitkami linii papilarnych osób do eliminacji) zostają
wyłączane z dalszych etapów procedury. Natomiast ślady linii papilarnych negatywnie
wyeliminowane (tzn. niezgodne z odbitkami linii papilarnych osób do eliminacji) kwalifikują się do dalszego etapu procedury, tj. sprawdzenia.
Proces selekcji śladów linii papilarnych, w toku prowadzonych czynności w niezbędnym
zakresie, przewidzianych w § 6 instrukcji stanowiącej załącznik do zarządzenia komendanta głównego Policji31 obejmuje kwalifikację ujawnionych i zabezpieczonych na miejscu
zdarzenia śladów daktyloskopijnych pod kątem wymagań procesu przeszukań w bazach
AFIS — przeprowadzoną w trybie niezwłocznym oraz proces jednokrotnego sprawdzenia
wyselekcjonowanych śladów z bazą zarejestrowanych kart daktyloskopijnych. Ślady te
na danym etapie nie podlegają rejestracji w Zbiorze Śladów N.N. systemu AFIS.
W celu zakwalifikowania ww. śladów do dalszych etapów procedury (sprawdzenia i rejestracji), w wypadku negatywnego wyniku weryfikacji jednokrotnego przeszukania, należy
zlecić przeprowadzenie badań identyfikacyjno-porównawczych z odbitkami linii papilarnych
osób do eliminacji wskazanych przez prowadzącego postępowanie, jako niemających związku
z działaniem przestępnym i przesłać — wraz z „Wnioskiem o przeprowadzenie selekcji/sprawdzenia/rejestracji śladów linii papilarnych w systemie AFIS” do pracowni daktyloskopii laboratorium kryminalistycznego KWP. W trakcie wstępnej selekcji śladów daktyloskopijnych
zabezpieczonych i utrwalonych na foliach daktyloskopijnych lub(i) na przedmiotach — po
przeprowadzonych badaniach ujawniających, oprócz śladów linii papilarnych opuszek palców
można ujawnić inne ślady linii papilarnych przedstawiające: boki opuszek, czubki opuszek
lub człony palców. Obszary te nie spełniają podstawowego kryterium selekcji i nie mogą być
wykorzystywane w automatycznych przeszukaniach baz AFIS. Takie ślady linii papilarnych
mogą być wykorzystywane jedynie w klasycznych badaniach identyfikacyjno-porównawczychw ramach zleconych czynności procesowych, tj. w badaniach w ramach ekspertyzy. Po
otrzymaniu pisemnej informacji o wynikach ustaleń powyższej selekcji na druku „Wynik selekcji/sprawdzenia/rejestracji śladów linii papilarnych” należy niezwłocznie przesłać ponownie
do pracowni daktyloskopii laboratorium kryminalistycznego KWP następujące dokumenty
i materiały do badań: „Postanowienie o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłego”, materiał
dowodowy — ww. ślady linii papilarnych zabezpieczone na foliach daktyloskopijnych oraz
materiał porównawczy — odbitki linii papilarnych sporządzone na kartach daktyloskopijnych
i arkuszach białego papieru przedstawiające ww. obszary.
Kolejnym etapem procedury jest proces sprawdzenia polegający na weryfikacji, czy
wyselekcjonowane ślady linii papilarnych, spełniające wymienione wymogi, są zgodne
z odbitkami linii papilarnych osób, których karty daktyloskopijne znajdują się w zbiorze kart daktyloskopijnych systemu AFIS. W ramach tego procesu wprowadza się do systemu
obraz śladu N.N., na którym dokonuje się kodowania tzw. minucji AFIS-owych32, a następnie przeprowadza się automatyczne przeszukania baz AFIS. Przeszukanie to odbywa
się dwuetapowo i może zakończyć się wynikiem pozytywnym (tzw. HIT33 — fot. 1) lub
negatywnym (tzw. NO HIT34).
Pierwszy etap obejmuje przeszukanie śladu N.N. w bazie kart daktyloskopijnych okre-
ślonego województwa, na terenie którego został zabezpieczony ww. ślad. Po przeprowadzeniu pełnej procedury weryfikacji35 rezultatu przeszukania, w wypadku uzyskania wyniku
negatywnego, przeprowadza się drugi etap przeszukania, tj. ponowne przeszukanie śladu
N.N. w całej bazie kart. Powtórna weryfikacja z wynikiem negatywnym powoduje, że ślad
N.N. kwalifikuje się do dalszego etapu procedury, tj. rejestracji w zbiorze śladów N.N.
Ostatnim etapem procedury jest rejestracja. Podstawowymi przesłankami do podjęcia
decyzji o rejestracji śladu N.N. w bazie aktywnej AFIS są: czytelność wzoru, odpowiednia
liczba cech indywidualnych (minucji) oraz „pochodzenie” śladu linii papilarnych (opuszka
palca z wyraźnym centrum lub deltą, wewnętrzna powierzchnia dłoni). O rejestracji
takiego śladu decydują również takie przyczyny, jak to, iż: ślad N.N. nie został zidentyfikowany z odbitkami linii papilarnych pobranymi od osób wskazanych przez prowadzą-
cego postępowanie, jako niemających związku z działaniem przestępczym (eliminacja
negatywna), ślad N.N. nie został zidentyfikowany z odbitkami linii papilarnych osób
z kart zarejestrowanych w bazie danych AFIS, procedura kodowania wykazała, iż na
zarejestrowanym obrazie można jednoznacznie wyznaczyć co najmniej 10 „minucji AFISowych”. Zarejestrowane ślady linii papilarnych można sprawdzać w dowolnym terminie,
aż do przedawnienia sprawy, kiedy to ślad zostanie usunięty ze zbioru śladów N.N.
Zbiór kart daktyloskopijnych. Materiałem porównawczym wykorzystywanym w badaniach
daktyloskopijnych są odbitki linii papilarnych palców rąk i dłoni, pobierane z wykorzystaniem
kart daktyloskopijnych, których wzór stanowi załącznik do rozporządzenia ministra spraw
wewnętrznych i administracji36. Podstawę prawną daktyloskopowania37 do celów wykrywczych oraz identyfikacyjnych stanowi art. 20 ust. 2b pkt 2 ustawy o Policji38. Czynność ta
odbywa się niezależnie od daktyloskopowania w celach dowodowych. Należy pamiętać, że
w zbiorze kart daktyloskopijnych systemu AFIS gromadzi się cyfrowe obrazy linii papilarnych
palców rąk i dłoni z rejestrowanych kart daktyloskopijnych, które to obrazy służą do szybkiego
ustalenia, czy np. odbitki linii papilarnych osoby zdaktyloskopowanej figurują już w AFIS,
czy też nie. W systemie AFIS nie gromadzi się danych demograficznych, takich jak nazwisko
i imiona, adres, nr PESEL, miejsce urodzenia itp. Takie dane zawarte są w systemie KSIP, gdzie
można również ustalić numer ID karty daktyloskopijnej w bazie AFIS nadawany podczas
pierwszej rejestracji osoby w tym systemie. W systemie AFIS gromadzi się inne równie ważne
informacje, mianowicie: numer ID AFIS i typ rejestracji (kryminalny lub administracyjny),
identyfikator terytorialny województwa, na terenie którego dokonano rejestracji, informację
o płci osoby rejestrowanej oraz obrazy odbitek linii papilarnych kolejnych dziesięciu palców
osoby rejestrowanej wraz z odbitkami kontrolnymi. Dodatkowo, jeśli osobie rejestrowanej
w celu wykrywczym lub identyfikacyjnym można postawić zarzut popełnienia przestępstwa z art.: 148, 278–282 lub 289 kodeksu karnego39, rejestruje się w systemie AFIS odbitki linii
papilarnych dłoni. W wypadku pobierania odbitek linii papilarnych za pomocą urządzenia
do elektronicznego daktyloskopowania o nazwie LiveScaner (fot. 8.2.) karta daktyloskopijna
w formie automatycznego pliku elektronicznego stanowiącego oryginał karty daktyloskopijnej,
sporządzona w celach identyfikacyjnych i wykrywczych, zostaje przesłana do Centralnej
Registratury Daktyloskopijnej (CRD) CLKP z użyciem systemu teleinformatycznego. Nadesłane karty daktyloskopijne są sprawdzane pod kątem prawidłowości ich sporządzenia. Po
pozytywnej weryfikacji odbitki linii papilarnych opuszek palców rąk z karty daktyloskopijnej
zostają wprowadzone do zbioru kart daktyloskopijnych systemu AFIS, wyłącznie na stanowiskach roboczych zainstalowanych w Wydziale Daktyloskopii CLKP. Jednakże nie wszystkie
karty daktyloskopijne, które trafiają do CRD, zostają pozytywnie zweryfikowane. Z powodu
drobnych nawet uchybień są one zwracane jednostkom Policji, które je nadesłały — w celu
uzupełnienia lub sporządzenia nowych. Oryginały kart daktyloskopijnych zarejestrowane
w CRD przechowuje się w dwóch niezależnych podzbiorach: zbiorze rejestracji kryminalnych
(karty daktyloskopijne sporządzone w celach wykrywczych i identyfikacyjnych) oraz zbiorze
rejestracji administracyjnych (karty daktyloskopijne sporządzone w celach identyfikacyjnych).
CRD jako centralny zbiór informacji o osobach w postaci odbitek linii papilarnych ma na
celu przede wszystkim wykrywanie, ale również identyfikację: osób podejrzanych o popeł-
nienie przestępstw, nieletnich dopuszczających się czynów zabronionych przez ustawę, osób
o nieustalonej tożsamości lub usiłujących ukryć swoją tożsamość, osób poszukiwanych,
zwłok, których tożsamość nie jest znana oraz osób objętych obowiązkiem rejestracji danych
osobowych w formie odbitek linii papilarnych na podstawie ustawy o cudzoziemcach oraz
ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium RP.
W celu ustalenia, potwierdzenia albo weryfikacji tożsamości osób na
podstawie zarejestrowanych w CRD cyfrowych obrazów odbitek linii papilarnych
palców rąk wykorzystuje się terminale do szybkiej identyfikacji daktyloskopijnej
o nazwie MorphoTouch oraz MorphoRapID
MorphoTouch to stacjonarny terminal, który został wprowadzony do użytku w pracy
Policji i Straży Granicznej w latach 2003–2005. Zastosowanie go w czynnościach sprawdzających pozwoliło w ponad 100 000 przypadków na dokonanie identyfikacji osób.
Z kolei w latach 2008–2009 wprowadzono mobilny terminal biometryczny o nazwie
MorphoRapID. Łącznie w 2010 r. w Polsce w wyposażeniu Policji i Straży Granicznej
pracowały 482 urządzenia do szybkiej identyfikacji daktyloskopijnej MorphoTouch
i MorphoRapID. Wykorzystanie terminali tego typu w pracy Policji przyczynia się do
identyfikacji 40 na 100 osób40. MorphoRapID dzięki swoim możliwościom technicznym
(bezprzewodowa łączność z centralnym systemem AFIS z wykorzystaniem sieci GSM
lub WiFi 802.11b) może być używany w terenie, np. w trakcie działań policyjnych
podczas imprez masowych. Dzięki zastosowaniu odpowiednich aplikacji możliwe są:
kontrola paszportowa, imigracyjna, kontrola dowodu osobistego, prawa jazdy czy
też identyfikacja podejrzanego41. Dodatkową zaletą terminala jest to, iż w przypadku
pozytywnej identyfikacji osoby wyświetlane jest jej zdjęcie na ekranie, jednakże warunkiem jest przechowywane w bazach systemu AFIS odpowiednich zdjęć osób poddanych
czynności daktyloskopowania. Funkcjonowanie przedstawionych terminali opiera się
na porównaniu układów minucji, tj. złączeń lub rozwidleń białych bądź czarnych linii
z odwzorowań linii papilarnych palców wskazujących pobranych od N.N. osoby za
pomocą czytnika biometrycznego ze zgromadzonymi wcześniej danymi. Warunkiem
koniecznym do pozytywnej weryfikacji jest wcześniejsza rejestracja karty daktyloskopijnej
osoby identyfikowanej w systemie AFIS.
W systemie AFIS przeprowadza się łącznie siedem form przeszukań. Cztery formy
dotyczą odwzorowań linii papilarnych palców rąk. Można tu wyróżnić przeszukania
typu: ślad–karta (LT/TP) umożliwia ustalenie „ewentualnego” sprawcy42 przestępstwa;
karta–ślad (TP/UL) umożliwia ustalenie, czy dana osoba nie jest sprawcą także innych
dotąd niewykrytych przestępstw; karta–karta (TP/TP) umożliwia ustalenie lub potwierdzenie tożsamości osób i zwłok oraz ślad–N.N. ślad (LT/UL) umożliwia kojarzenie różnych
przestępstw popełnianych przez tych samych sprawców. Trzy kolejne formy przeszukań
dotyczą odwzorowań linii papilarnych dłoni. Należy wymienić przeszukania typu: ślad
dłoni–karta dłoni (LP/PP), karta dłoni–N.N. ślad dłoni (PP/ULP) i ślad dłoni–N.N.
ślad dłoni (LP/ULP).
W strukturach Wydziału Daktyloskopii CLKP funkcjonuje jeszcze jeden zespół — o nazwie NAP Eurodac. Powołano go 1 maja 2004 roku, tj. w dniu przystąpienia Polski do
struktur Unii Europejskiej. Zadaniami tego zespołu są: nadzorowanie i obsługa systemu
komputerowego EURODAC, określanego również mianem Europejskiego Zautomatyzowanego Systemu Identyfikacji Odcisków Palców (European Dactiloscopie), wprowadzanie
danych administracyjnych z rejestru cudzoziemców do krajowego systemu AFIS i obsługa
wymiany tych danych z jednostką centralną EURODAC, która mieści się w Luksemburgu.
System EURODAC jest systemem administracyjnym, w którym nie rejestruje się osób ze
względu na popełnienie przestępstwa lub wykroczenia. O jego funkcjonowaniu traktują
rozporządzenia Rady (WE)43. Wewnętrzną podstawę prawną pobierania odbitek linii
papilarnych od cudzoziemców w Polsce stanowią ustawa o cudzoziemcach44 oraz ustawa
o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej45. W systemie
EURODAC rejestrowane są odbitki linii papilarnych cudzoziemców w wieku powyżej 14.
roku życia, w celach: ustalania tożsamości osób ubiegających się o azyl, ustalenia tożsamości osób zatrzymanych w związku z nielegalnym przekroczeniem zewnętrznych granic
Unii Europejskiej oraz umożliwienia każdemu z państw członkowskich sprawdzenia,
czy cudzoziemiec przebywający nielegalnie na jego terytorium wystąpił o azyl w innym
państwie członkowskim46. Przeszukania baz danych państw członkowskich, w których
gromadzi się m.in. odbitki linii papilarnych palców rąk osób składających wnioski o azyl,
weryfikują zasadność tych wniosków oraz mogą przyczynić się do ujawnienia fałszerstw
danych osobowych w wypadku, gdy dana osoba składała podobny wniosek w innym
państwie członkowskim. Informacje zawarte w bazach danych pozwalają na wskazanie
kraju, przez którego granicę osoba poszukująca azylu wkroczyła na terytorium WE,
i odpowiedzialnego za rozpatrzenie wniosku azylowego obcokrajowca