Przyjmując za kryterium klasyfikacji ekspertyz zastosowanie wiedzy kryminalistycznej
w ich przeprowadzeniu (wykonaniu badań i wydaniu opinii), można wyróżnić następujące
kategorie ekspertyz:
— ekspertyzy kryminalistyczne — do ich przeprowadzenia niezbędna jest wiedza krymi-
nalistyczna;
— ekspertyzy niekryminalistyczne, ale wykazujące związki z kryminalistyką (np. ekspertyza
toksykologiczna, medyczno-sądowa, psychiatryczna);
— ekspertyzy niekryminalistyczne, bez związku z wiedzą kryminalistyczną (np. ekspertyza
z zakresu księgowości, budowy mostów, medycyny pracy).
Ekspertyzy kryminalistyczne można też zróżnicować, biorąc pod uwagę szczegółową
dziedzinę kryminalistyki, z której wiedza jest niezbędna do ich przeprowadzenia. W podziale
tym wyróżnia się np. ekspertyzy daktyloskopijne, mechanoskopijne, traseologiczne, fono-
skopijne, biologiczne, fizykochemiczne lub osmologiczne.
Interesujący podział ekspertyz kryminalistycznych zaproponował Tadeusz Hanausek.
U podstaw tego podziału tkwi zakres wiedzy kryminalistycznej i innej niezbędnej do prze-
prowadzenia badań. Przedstawia się on następująco:
— ekspertyzy kryminalistyczne sensu stricto (określane też jako typowe) — do wykonania
badań i wydania opinii jest niezbędna wiedza kryminalistyczna ogólna i szczegółowa
z określonej dziedziny kryminalistyki — np. ekspertyza daktyloskopijna, mechanosko-
pijna, broni palnej i śladów jej działania, traseologiczna i in.;
— ekspertyzy kryminalistyczne sensu largo — oprócz wiedzy ogólnokryminalistycznej
jest potrzebna wiedza z określonej dziedziny nauki — np. ekspertyza chemiczna,
biologiczna, antropologiczna;
— ekspertyzy kryminalistyczne in statu nascendi (w chwili powstawania, wyodrębniania
się) — te, które obecnie powstają, kształtują się, np. ekspertyza osmologiczna, nad
którą ciągle jeszcze trwają badania. W swoim czasie (lata sześćdziesiąte i siedem-
dziesiąte XX wieku) taką ekspertyzą była ekspertyza fonoskopijna. Obecnie zalicza
się ją do drugiej grupy ekspertyz (jej przeprowadzenie wymaga wiedzy m.in. z zakresu
językoznawstwa, akustyki i, oczywiście, kryminalistyki).
Większość ekspertyz jest przeprowadzana przez pojedynczego biegłego (art. 193 § 1
k.p.k.). Badania może też przeprowadzić zespół biegłych jednej specjalności; taką eksper-
tyzę nazywa się ekspertyzą zespołową. W art. 202 § 1 k.p.k. został określony obowiązek
zespołowości ekspertyzy przy ocenie stanu zdrowia psychicznego oskarżonego. Badania
mogą również przeprowadzić biegli tworzący zespół ekspertów różnych specjalności
— art. 193 § 3 k.p.k. Taką ekspertyzę określa się jako kompleksową, wydana zaś opinia
może być jedna, wspólna lub też może stanowić sumę opinii odrębnych (osobnych dla
biegłego każdej specjalności). Decyzja o formie tej opinii należy do organu procesowego
powołującego biegłych.
Jeśli wydana opinia jest niepełna lub niejasna, organ procesowy może wezwać ponownie
tego samego biegłego (wydaje on wtedy opinię uzupełniającą) albo powołać innych biegłych
(wydają oni tzw. opinię powtórną — art. 201 k.p.k.).
W sytuacji, gdy organ procesowy zarządził przeprowadzenie ekspertyzy powtórnej
i wydana opinia różni się od opinii poprzedniej, biegłemu o dużym doświadczeniu
i renomie (lub instytucji) można zlecić przeprowadzenie tzw. superekspertyzy (okre-
ślenie pozaustawowe), dostarczając wraz z materiałami przeznaczonymi do badania
wcześniej wydane opinie. Wykonując badania i wydając na podstawie własnych spo-
strzeżeń swoją opinię, (super) ekspert nadto ustosunkowuje się w niej do wcześniej
wydanych opinii.
w ich przeprowadzeniu (wykonaniu badań i wydaniu opinii), można wyróżnić następujące
kategorie ekspertyz:
— ekspertyzy kryminalistyczne — do ich przeprowadzenia niezbędna jest wiedza krymi-
nalistyczna;
— ekspertyzy niekryminalistyczne, ale wykazujące związki z kryminalistyką (np. ekspertyza
toksykologiczna, medyczno-sądowa, psychiatryczna);
— ekspertyzy niekryminalistyczne, bez związku z wiedzą kryminalistyczną (np. ekspertyza
z zakresu księgowości, budowy mostów, medycyny pracy).
Ekspertyzy kryminalistyczne można też zróżnicować, biorąc pod uwagę szczegółową
dziedzinę kryminalistyki, z której wiedza jest niezbędna do ich przeprowadzenia. W podziale
tym wyróżnia się np. ekspertyzy daktyloskopijne, mechanoskopijne, traseologiczne, fono-
skopijne, biologiczne, fizykochemiczne lub osmologiczne.
Interesujący podział ekspertyz kryminalistycznych zaproponował Tadeusz Hanausek.
U podstaw tego podziału tkwi zakres wiedzy kryminalistycznej i innej niezbędnej do prze-
prowadzenia badań. Przedstawia się on następująco:
— ekspertyzy kryminalistyczne sensu stricto (określane też jako typowe) — do wykonania
badań i wydania opinii jest niezbędna wiedza kryminalistyczna ogólna i szczegółowa
z określonej dziedziny kryminalistyki — np. ekspertyza daktyloskopijna, mechanosko-
pijna, broni palnej i śladów jej działania, traseologiczna i in.;
— ekspertyzy kryminalistyczne sensu largo — oprócz wiedzy ogólnokryminalistycznej
jest potrzebna wiedza z określonej dziedziny nauki — np. ekspertyza chemiczna,
biologiczna, antropologiczna;
— ekspertyzy kryminalistyczne in statu nascendi (w chwili powstawania, wyodrębniania
się) — te, które obecnie powstają, kształtują się, np. ekspertyza osmologiczna, nad
którą ciągle jeszcze trwają badania. W swoim czasie (lata sześćdziesiąte i siedem-
dziesiąte XX wieku) taką ekspertyzą była ekspertyza fonoskopijna. Obecnie zalicza
się ją do drugiej grupy ekspertyz (jej przeprowadzenie wymaga wiedzy m.in. z zakresu
językoznawstwa, akustyki i, oczywiście, kryminalistyki).
Większość ekspertyz jest przeprowadzana przez pojedynczego biegłego (art. 193 § 1
k.p.k.). Badania może też przeprowadzić zespół biegłych jednej specjalności; taką eksper-
tyzę nazywa się ekspertyzą zespołową. W art. 202 § 1 k.p.k. został określony obowiązek
zespołowości ekspertyzy przy ocenie stanu zdrowia psychicznego oskarżonego. Badania
mogą również przeprowadzić biegli tworzący zespół ekspertów różnych specjalności
— art. 193 § 3 k.p.k. Taką ekspertyzę określa się jako kompleksową, wydana zaś opinia
może być jedna, wspólna lub też może stanowić sumę opinii odrębnych (osobnych dla
biegłego każdej specjalności). Decyzja o formie tej opinii należy do organu procesowego
powołującego biegłych.
Jeśli wydana opinia jest niepełna lub niejasna, organ procesowy może wezwać ponownie
tego samego biegłego (wydaje on wtedy opinię uzupełniającą) albo powołać innych biegłych
(wydają oni tzw. opinię powtórną — art. 201 k.p.k.).
W sytuacji, gdy organ procesowy zarządził przeprowadzenie ekspertyzy powtórnej
i wydana opinia różni się od opinii poprzedniej, biegłemu o dużym doświadczeniu
i renomie (lub instytucji) można zlecić przeprowadzenie tzw. superekspertyzy (okre-
ślenie pozaustawowe), dostarczając wraz z materiałami przeznaczonymi do badania
wcześniej wydane opinie. Wykonując badania i wydając na podstawie własnych spo-
strzeżeń swoją opinię, (super) ekspert nadto ustosunkowuje się w niej do wcześniej
wydanych opinii.