Procedura postępowania w wypadku ujawnienia N.N. zwłok wymaga podjęcia wielu
skoordynowanych działań, których nadrzędnym celem jest uzyskanie wystarczającej liczby
informacji pozwalających na ustalenie ich tożsamości. W pierwszej kolejności są to: oglę-
dziny miejsca ujawnienia zwłok, penetracja terenu i rozpoznanie posesyjne prowadzone
przez grupę operacyjno-dochodzeniową, oględziny zwłok wykonywane przez medyka są-
dowego, pobranie odcisków linii papilarnych palców i dłoni oraz wykonanie dokumentacji
fotograficznej przez technika kryminalistyki.
Ustalenie tożsamości nieznanych zwłok może stwarzać poważne problemy ze względu
na okoliczności zgonu i ich ujawnienia albo z powodu braku rodziny lub bliskich zmarłej
osoby. Szczególnie trudne jest ustalenie tożsamości zwłok w zaawansowanym procesie
gnilnym, zmienionych w wyniku obrażeń lub zwęglonych. Osobny problem stanowi identy-
fikacja ofiar katastrof, ponieważ części rozkawałkowanych zwłok są znajdowane w różnych
miejscach i odstępach czasowych.
W oględzinach zwłok można wyróżnić dwa ściśle ze sobą powiązane aspekty badania:
medyczno-sądowe i kryminalistyczne.
Badania medyczno-sądowe (lekarskie) mają na celu:
— stwierdzenie zgonu,
— określenie czasu śmierci,
— ustalenie przyczyny śmierci,
— ustalenie mechanizmu powstania obrażeń.
Określenie czasu przebywania zwłok w ziemi związane z czasem śmierci jest niezwykle
trudne, ponieważ nie istnieją prawidłowości przebiegania procesu rozkładu ciała. De-
kompozycja kości zależy od rodzaju gleby, jej wilgotności, dopływu powietrza, klimatu.
Towarzyszące przedmioty, jak szczątki ubrania, biżuteria lub monety, mogą w przybliżeniu
wyznaczyć wartości graniczne czasu zgonu. Pozwala to również na ustalenie okoliczności
zgonu, a przede wszystkim określenie rodzaju zdarzenia: zabójstwo, samobójstwo lub
nieszczęśliwy wypadek.
W zależności od okoliczności znalezienia zwłok stosuje się różne metody identyfikacji.
Mają one różny stopień wiarygodności. Identyfikację zwłok należy rozpocząć od metod
najbardziej wiarygodnych, zakończyć zaś na metodach tylko sugerujących tożsamość. Taka
kolejność została opracowana na piątej konferencji Komisji Interpolu do Spraw Identyfi-
kacji Ofiar Katastrof Masowych i Klęsk Żywiołowych, która odbyła się w Lyonie w 1993 r.
Działania te są realizowane również przez polską policję. W szczególności należy zachować
kolejność następujących metod identyfikacji zwłok:
1) porównanie profilu genetycznego DNA,
2) porównanie odcisków palców,
3) badanie uzębienia i innych danych odontologicznych
4) badania radiologiczne,
5) porównanie danych medycznych z przebytych zabiegów leczniczych i chirurgicznych,
6) porównanie znaków szczególnych — blizny, tatuaże
7) porównanie danych rysopisowych
8) identyfikacja rzeczy osobistych, w tym odzieży, biżuterii itp.
9) identyfikacja na podstawie dokumentów ujawnionych przy zwłokach lub szcząt-
kach,
10) rozpoznanie przez świadków, członków rodziny lub znajomych.
Badania genetyczne zastosowano po raz pierwszy w postępowaniu imigracyjnym w roku 1985.
Rok później w Anglii wykorzystano je w sprawie karnej. W roku 1992 Komitet Badań Naukowych
USA uznał badania DNA za niezmiernie cenne narzędzie do identyfikacji osób (w dochodzeniu
rodzicielstwa, pokrewieństwa, identyfikacji zamienionych noworodków i zaginionych dzieci), zwłok
i szczątków ludzkich. Często jest to jedyna metoda umożliwiająca taką identyfikację.
W przypadku identyfikacji osób i zwłok badania genetyczne polegają na porównaniu
ich profili genetycznych z profilami DNA osób, które mogą być potencjalnymi krewnymi
(rodzice, rodzeństwo, dzieci). Jeśli brakuje zgodności profili DNA, ze stuprocentową pew-
nością można wykluczyć pokrewieństwo. Natomiast w sytuacji braku wykluczenia istnieje
mniejsze lub większe prawdopodobieństwo prawidłowego stwierdzenia tożsamości.
W praktyce laboratoryjnej stosuje się dwie metody identyfikacji osobników na podstawie
analizy DNA. Pierwsza z metod obejmuje analizę polimorficznych sekwencji mikrosateli-
tarnych DNA jądrowego techniką PCR. Zastosowanie reakcji PCR pozwala na określenie
szeregu loci DNA nawet w bardzo małych i starych materiałach biologicznych. Metodą
tą można badać wszystkie rodzaje materiału biologicznego, np. próbki krwi, włosów,
wyrwane lub świeże fragmenty tkanek. Instytut Ekspertyz Sądowych, policyjne laboratoria
kryminalistyczne i zakłady medycyny sądowej wykonują te badania w różnym zakresie.
Do celów ustalenia pokrewieństwa między N.N. zwłokami a członkami rodziny wykorzy-
stuje się również badania polimorfizmu chromosomu Y, którego charakterystyczną cechą
jest dziedziczenie tylko w linii męskiej, co pozwala na ustalenie pokrewieństwa między ojcem
a synem, dziadkiem a wnukiem itp. Kolejnym badaniem, które można wykonać dla tych
celów jest analiza polimorfizmu chromosomu X, pozwalająca na ustalenie pokrewieństwa
np. matki z domniemanym synem.
W drugiej metodzie analizuje się sekwencję DNA w dwóch regionach DNA mito-
chondrialnego. Badania DNA mitochondrialnego mają duże znaczenie w badaniach
identyfikacyjnych kości (w tym zębów) i włosów pozbawionych cebulki. Ze względu na
występowanie wielu kopii badania DNA mitochondrialnego dają większe szanse po-
wodzenia w wypadku silnie zdegradowanego materiału biologicznego, który nie może
zostać wykorzystany do analizy DNA jądrowego.
Doświadczenia wielu krajów wskazują, że baza danych DNA pozwala na wykorzystanie
tego narzędzia wykrywczego do celów ustalenia tożsamości N.N. zwłok. Baza danych DNA
z reguły zawiera profile genetyczne:
1) osób podejrzanych,
2) nieustalonych śladów zabezpieczonych w trakcie oględzin miejsc przestępstw,
3) nieustalonych zwłok i szczątków ludzkich.
W związku z powyższym profile DNA zgromadzone w bazie dają możliwość powiązania
z sobą:
1) śladów biologicznych zabezpieczonych na miejscu zdarzenia z osobą sprawcy,
2) śladów biologicznych zabezpieczonych na jednych miejscach zdarzeń ze śladami
zabezpieczonymi na innych miejscach zdarzeń,
3) oznaczonych w trakcie badań profili DNA osób z profilami osób zarejestrowanymi
w bazie przy okazji realizacji innych spraw karnych (przeszukanie metodą czło-
wiek–człowiek),
4) zwłok o nieustalonej tożsamości, ewentualnie z rodziną (w celach identyfikacyjnych).
Baza profili DNA zwiększa skuteczność identyfikacji N.N. zwłok (szczególnie gdy ruty-
nowe procedury są nieefektywne) jest kompleksowym systemem archiwizacji i umożliwia
szybkie porównania profili genetycznych N.N. zwłok z profilami rodzin (rodzice, rodzeń-
stwo, dzieci) osób zgłoszonych jako zaginione. Od wymienionych pobiera się jako materiał
porównawczy wymazy z jamy ustnej lub krew.
Decyzja, jaki rodzaj materiału biologicznego trzeba zabezpieczyć od N.N. zwłok, po-
winna być podejmowana indywidualnie w zależności od konkretnej sytuacji. Do badań,
których celem jest oznaczenie profilu genetycznego, można pobierać np.:
— próbki wysuszonej krwi,
— włosy,
— fragmenty trzonu kości udowej lub fragmenty kości ramieniowej (ok. 5 cm),
— zęby,
— fragmenty tkanek.
Przeprowadzenie wywiadu daktyloskopijnego i przesłanie dwóch kart daktyloskopij-
nych do laboratorium kryminalistycznego właściwej miejscowo komendy wojewódzkiej
Policji jest kolejną czynnością wykonywaną w procesie identyfikacji N.N. zwłok. Powyższe
działanie może jednak znaleźć zastosowanie tylko wówczas, gdy organ prowadzący czyn-
ności dysponuje materiałem porównawczym w postaci odbitek linii papilarnych na karcie
daktyloskopijnej pobranych za życia od osoby zaginionej. Możliwa jest również sytuacja
przeciwna, gdy istnieją odbitki pobrane wcześniej od osoby, ale rozkład gnilny uniemożliwia
pobranie odbitek linii papilarnych ze zwłok. W Polsce obecnie odbitki linii papilarnych
pobiera się tylko od osób, które weszły w konflikt z prawem3
.
Automatyczny System Identyfikacji Daktyloskopijnej (AFIS) służy do masowego groma-
dzenia i porównywania obrazów odbitek linii papilarnych. Pozwala on na szybkie porów-
nanie śladu dowodowego ze zgromadzonymi w bazach danych odbitkami i (lub) innymi
śladami i wskazanie odbitek (śladów) tożsamych (pochodzących od tego samego palca),
co prowadzi do identyfikacji osoby, która pozostawiła ślad dowodowy, lub umożliwia
powiązanie różnych zdarzeń ze względu na osobę.
Na podstawie danych daktyloskopijnych zgromadzonych w systemie AFIS można podjąć
próbę identyfikacji N.N. zwłok w układzie:
— karta daktyloskopijna z odbitkami linii papilarnych zwłok + karta z odbitkami linii
papilarnych z bazy:
• identyfikacja zwłok,
— karta daktyloskopijna z odbitkami linii papilarnych zwłok + ślady N.N. sprawców
z bazy:
• identyfikacja sprawcy przestępstwa.
Metody, które można ogólnie nazwać medycznymi, mają w Polsce zdecydowanie
mniejsze zastosowanie. Dokumentacja medyczna jest prowadzona przez wielu lekarzy
z różnych ośrodków, ale dane — jeżeli istnieją — mają nikłą wartość informacyjną. Nato-
miast w USA kategoryczne identyfikacje (tylko odontologiczne) stanowią około 60%. Ze
względu na dużą odporność uzębienia na zmiany pośmiertne, wysoką temperaturę, czyn-
niki mechaniczne i chemiczne, dokumentacja stomatologiczna jest materiałem, którego
przydatność do identyfikacji jest nieoceniona.
W toku sądowo-lekarskich badań N.N. zwłok lub szczątków, zmierzających do osta-
tecznej identyfikacji istotne są badania osteologiczno-antropologiczne. Prowadzą one
do ustalenia takich danych, jak płeć, wiek biologiczny, cechy budowy fizycznej (wzrost,
ciężar ciała, typ konstytucyjny) oraz znamiona indywidualne będące wynikiem urazów
mechanicznych i przebytych chorób. Na podstawie wyników badań można podjąć próbę
wnioskowania o przybliżonym czasie, jaki upłynął od momentu śmierci do znalezienia zwłok
lub szczątków i ewentualnej przyczyny zgonu. Taki tryb postępowania pozwala na wstępną
identyfikację grupową, a niekiedy na kategoryczne wykluczenie pochodzenia szczątków od
konkretnego człowieka. To z kolei umożliwia podjęcie dalszych badań identyfikacyjnych,
mianowicie superprojekcji i rekonstrukcji plastycznej. Identyfikacja zwłok metodą super-
projekcji jest możliwa, gdy dysponuje się zdjęciem osoby zaginionej lub poszukiwanej.
Metodę rekonstrukcji plastycznej stosuje się wtedy, gdy brak jakichkolwiek materiałów
porównawczych w postaci zdjęć, profilu genetycznego lub dokumentacji archiwalnej
stomatologicznej, rentgenologicznej oraz daktyloskopijnej.
Identyfikacja zwłok na podstawie implantów jest praktycznym przykładem za-
stosowania osiągnięć medycyny do celów kryminalistycznych. Wszelkiego rodzaju
biomateriały służące do leczenia otwartych złamań kości mogą być cenną wskazówką
w procesie identyfikacji. Niektóre ośrodki medyczne prowadzą dokładny rejestr takich
pacjentów i nanoszą na implanty swoje własne znaki.
Porównanie rysopisu osoby zaginionej z wyglądem zwłok jest metodą zawodną.
Subiektywny opis budowy ciała, nieznajomość nomenklatury anatomicznej, a także
wieloznaczność opisu może prowadzić do wielu pomyłek. W wypadku zwłok w stanie
zaawansowanego rozkładu gnilnego porównanie danych rysopisowych w praktyce
często nie jest możliwe.
Najprostszą metodą jest rozpoznanie przez świadków, rodzinę lub znajomych.
Metoda ta jednak, jak wynika z praktyki, jest obciążona największym błędem. Ustanie
funkcji biologicznych wywiera niezatarte piętno na ciele człowieka i zmienia jego
wygląd, a proces ten pogłębia się wraz z upływem czasu. Następuje zmiana wyglądu
twarzy spowodowana brakiem krążenia (bladość), utratą napięcia tkanek, brakiem
ciśnienia i zwiotczeniem mięśni. Wymienione elementy powodują tzw. maskowatość
twarzy wskutek zaniku funkcji mięśni mimicznych. Osoba, która dokonuje identyfikacji,
jest przyzwyczajona do oglądania człowieka żywego, w pełni aktywności życiowej,
w pozycji siedzącej, stojącej lub w ruchu. Zmieniona sytuacja oraz zrozumiałe na-
pięcie emocjonalne może utrudniać rozpoznanie lub być przyczyną wielu pomyłek.
Problematyczne jest również okazywanie rodzinie fotografii ujawnionych N.N. zwłok
z podstawowymi danymi rysopisu.
Zgodnie z zarządzeniem komendanta głównego Policji, N.N. zwłoki uważa się
za zidentyfikowane w wypadku rozpoznania przez członka najbliższej rodziny (lub
dwóch osób znających zmarłego). Dopiero w następnej kolejności identyfikację
przeprowadza się na podstawie pozytywnej ekspertyzy daktyloskopijnej lub innych
dowodów pozwalających na potwierdzenie tożsamości, w tym wyników badań
genetycznych.
skoordynowanych działań, których nadrzędnym celem jest uzyskanie wystarczającej liczby
informacji pozwalających na ustalenie ich tożsamości. W pierwszej kolejności są to: oglę-
dziny miejsca ujawnienia zwłok, penetracja terenu i rozpoznanie posesyjne prowadzone
przez grupę operacyjno-dochodzeniową, oględziny zwłok wykonywane przez medyka są-
dowego, pobranie odcisków linii papilarnych palców i dłoni oraz wykonanie dokumentacji
fotograficznej przez technika kryminalistyki.
Ustalenie tożsamości nieznanych zwłok może stwarzać poważne problemy ze względu
na okoliczności zgonu i ich ujawnienia albo z powodu braku rodziny lub bliskich zmarłej
osoby. Szczególnie trudne jest ustalenie tożsamości zwłok w zaawansowanym procesie
gnilnym, zmienionych w wyniku obrażeń lub zwęglonych. Osobny problem stanowi identy-
fikacja ofiar katastrof, ponieważ części rozkawałkowanych zwłok są znajdowane w różnych
miejscach i odstępach czasowych.
W oględzinach zwłok można wyróżnić dwa ściśle ze sobą powiązane aspekty badania:
medyczno-sądowe i kryminalistyczne.
Badania medyczno-sądowe (lekarskie) mają na celu:
— stwierdzenie zgonu,
— określenie czasu śmierci,
— ustalenie przyczyny śmierci,
— ustalenie mechanizmu powstania obrażeń.
Określenie czasu przebywania zwłok w ziemi związane z czasem śmierci jest niezwykle
trudne, ponieważ nie istnieją prawidłowości przebiegania procesu rozkładu ciała. De-
kompozycja kości zależy od rodzaju gleby, jej wilgotności, dopływu powietrza, klimatu.
Towarzyszące przedmioty, jak szczątki ubrania, biżuteria lub monety, mogą w przybliżeniu
wyznaczyć wartości graniczne czasu zgonu. Pozwala to również na ustalenie okoliczności
zgonu, a przede wszystkim określenie rodzaju zdarzenia: zabójstwo, samobójstwo lub
nieszczęśliwy wypadek.
W zależności od okoliczności znalezienia zwłok stosuje się różne metody identyfikacji.
Mają one różny stopień wiarygodności. Identyfikację zwłok należy rozpocząć od metod
najbardziej wiarygodnych, zakończyć zaś na metodach tylko sugerujących tożsamość. Taka
kolejność została opracowana na piątej konferencji Komisji Interpolu do Spraw Identyfi-
kacji Ofiar Katastrof Masowych i Klęsk Żywiołowych, która odbyła się w Lyonie w 1993 r.
Działania te są realizowane również przez polską policję. W szczególności należy zachować
kolejność następujących metod identyfikacji zwłok:
1) porównanie profilu genetycznego DNA,
2) porównanie odcisków palców,
3) badanie uzębienia i innych danych odontologicznych
4) badania radiologiczne,
5) porównanie danych medycznych z przebytych zabiegów leczniczych i chirurgicznych,
6) porównanie znaków szczególnych — blizny, tatuaże
7) porównanie danych rysopisowych
8) identyfikacja rzeczy osobistych, w tym odzieży, biżuterii itp.
9) identyfikacja na podstawie dokumentów ujawnionych przy zwłokach lub szcząt-
kach,
10) rozpoznanie przez świadków, członków rodziny lub znajomych.
Badania genetyczne zastosowano po raz pierwszy w postępowaniu imigracyjnym w roku 1985.
Rok później w Anglii wykorzystano je w sprawie karnej. W roku 1992 Komitet Badań Naukowych
USA uznał badania DNA za niezmiernie cenne narzędzie do identyfikacji osób (w dochodzeniu
rodzicielstwa, pokrewieństwa, identyfikacji zamienionych noworodków i zaginionych dzieci), zwłok
i szczątków ludzkich. Często jest to jedyna metoda umożliwiająca taką identyfikację.
W przypadku identyfikacji osób i zwłok badania genetyczne polegają na porównaniu
ich profili genetycznych z profilami DNA osób, które mogą być potencjalnymi krewnymi
(rodzice, rodzeństwo, dzieci). Jeśli brakuje zgodności profili DNA, ze stuprocentową pew-
nością można wykluczyć pokrewieństwo. Natomiast w sytuacji braku wykluczenia istnieje
mniejsze lub większe prawdopodobieństwo prawidłowego stwierdzenia tożsamości.
W praktyce laboratoryjnej stosuje się dwie metody identyfikacji osobników na podstawie
analizy DNA. Pierwsza z metod obejmuje analizę polimorficznych sekwencji mikrosateli-
tarnych DNA jądrowego techniką PCR. Zastosowanie reakcji PCR pozwala na określenie
szeregu loci DNA nawet w bardzo małych i starych materiałach biologicznych. Metodą
tą można badać wszystkie rodzaje materiału biologicznego, np. próbki krwi, włosów,
wyrwane lub świeże fragmenty tkanek. Instytut Ekspertyz Sądowych, policyjne laboratoria
kryminalistyczne i zakłady medycyny sądowej wykonują te badania w różnym zakresie.
Do celów ustalenia pokrewieństwa między N.N. zwłokami a członkami rodziny wykorzy-
stuje się również badania polimorfizmu chromosomu Y, którego charakterystyczną cechą
jest dziedziczenie tylko w linii męskiej, co pozwala na ustalenie pokrewieństwa między ojcem
a synem, dziadkiem a wnukiem itp. Kolejnym badaniem, które można wykonać dla tych
celów jest analiza polimorfizmu chromosomu X, pozwalająca na ustalenie pokrewieństwa
np. matki z domniemanym synem.
W drugiej metodzie analizuje się sekwencję DNA w dwóch regionach DNA mito-
chondrialnego. Badania DNA mitochondrialnego mają duże znaczenie w badaniach
identyfikacyjnych kości (w tym zębów) i włosów pozbawionych cebulki. Ze względu na
występowanie wielu kopii badania DNA mitochondrialnego dają większe szanse po-
wodzenia w wypadku silnie zdegradowanego materiału biologicznego, który nie może
zostać wykorzystany do analizy DNA jądrowego.
Doświadczenia wielu krajów wskazują, że baza danych DNA pozwala na wykorzystanie
tego narzędzia wykrywczego do celów ustalenia tożsamości N.N. zwłok. Baza danych DNA
z reguły zawiera profile genetyczne:
1) osób podejrzanych,
2) nieustalonych śladów zabezpieczonych w trakcie oględzin miejsc przestępstw,
3) nieustalonych zwłok i szczątków ludzkich.
W związku z powyższym profile DNA zgromadzone w bazie dają możliwość powiązania
z sobą:
1) śladów biologicznych zabezpieczonych na miejscu zdarzenia z osobą sprawcy,
2) śladów biologicznych zabezpieczonych na jednych miejscach zdarzeń ze śladami
zabezpieczonymi na innych miejscach zdarzeń,
3) oznaczonych w trakcie badań profili DNA osób z profilami osób zarejestrowanymi
w bazie przy okazji realizacji innych spraw karnych (przeszukanie metodą czło-
wiek–człowiek),
4) zwłok o nieustalonej tożsamości, ewentualnie z rodziną (w celach identyfikacyjnych).
Baza profili DNA zwiększa skuteczność identyfikacji N.N. zwłok (szczególnie gdy ruty-
nowe procedury są nieefektywne) jest kompleksowym systemem archiwizacji i umożliwia
szybkie porównania profili genetycznych N.N. zwłok z profilami rodzin (rodzice, rodzeń-
stwo, dzieci) osób zgłoszonych jako zaginione. Od wymienionych pobiera się jako materiał
porównawczy wymazy z jamy ustnej lub krew.
Decyzja, jaki rodzaj materiału biologicznego trzeba zabezpieczyć od N.N. zwłok, po-
winna być podejmowana indywidualnie w zależności od konkretnej sytuacji. Do badań,
których celem jest oznaczenie profilu genetycznego, można pobierać np.:
— próbki wysuszonej krwi,
— włosy,
— fragmenty trzonu kości udowej lub fragmenty kości ramieniowej (ok. 5 cm),
— zęby,
— fragmenty tkanek.
Przeprowadzenie wywiadu daktyloskopijnego i przesłanie dwóch kart daktyloskopij-
nych do laboratorium kryminalistycznego właściwej miejscowo komendy wojewódzkiej
Policji jest kolejną czynnością wykonywaną w procesie identyfikacji N.N. zwłok. Powyższe
działanie może jednak znaleźć zastosowanie tylko wówczas, gdy organ prowadzący czyn-
ności dysponuje materiałem porównawczym w postaci odbitek linii papilarnych na karcie
daktyloskopijnej pobranych za życia od osoby zaginionej. Możliwa jest również sytuacja
przeciwna, gdy istnieją odbitki pobrane wcześniej od osoby, ale rozkład gnilny uniemożliwia
pobranie odbitek linii papilarnych ze zwłok. W Polsce obecnie odbitki linii papilarnych
pobiera się tylko od osób, które weszły w konflikt z prawem3
.
Automatyczny System Identyfikacji Daktyloskopijnej (AFIS) służy do masowego groma-
dzenia i porównywania obrazów odbitek linii papilarnych. Pozwala on na szybkie porów-
nanie śladu dowodowego ze zgromadzonymi w bazach danych odbitkami i (lub) innymi
śladami i wskazanie odbitek (śladów) tożsamych (pochodzących od tego samego palca),
co prowadzi do identyfikacji osoby, która pozostawiła ślad dowodowy, lub umożliwia
powiązanie różnych zdarzeń ze względu na osobę.
Na podstawie danych daktyloskopijnych zgromadzonych w systemie AFIS można podjąć
próbę identyfikacji N.N. zwłok w układzie:
— karta daktyloskopijna z odbitkami linii papilarnych zwłok + karta z odbitkami linii
papilarnych z bazy:
• identyfikacja zwłok,
— karta daktyloskopijna z odbitkami linii papilarnych zwłok + ślady N.N. sprawców
z bazy:
• identyfikacja sprawcy przestępstwa.
Metody, które można ogólnie nazwać medycznymi, mają w Polsce zdecydowanie
mniejsze zastosowanie. Dokumentacja medyczna jest prowadzona przez wielu lekarzy
z różnych ośrodków, ale dane — jeżeli istnieją — mają nikłą wartość informacyjną. Nato-
miast w USA kategoryczne identyfikacje (tylko odontologiczne) stanowią około 60%. Ze
względu na dużą odporność uzębienia na zmiany pośmiertne, wysoką temperaturę, czyn-
niki mechaniczne i chemiczne, dokumentacja stomatologiczna jest materiałem, którego
przydatność do identyfikacji jest nieoceniona.
W toku sądowo-lekarskich badań N.N. zwłok lub szczątków, zmierzających do osta-
tecznej identyfikacji istotne są badania osteologiczno-antropologiczne. Prowadzą one
do ustalenia takich danych, jak płeć, wiek biologiczny, cechy budowy fizycznej (wzrost,
ciężar ciała, typ konstytucyjny) oraz znamiona indywidualne będące wynikiem urazów
mechanicznych i przebytych chorób. Na podstawie wyników badań można podjąć próbę
wnioskowania o przybliżonym czasie, jaki upłynął od momentu śmierci do znalezienia zwłok
lub szczątków i ewentualnej przyczyny zgonu. Taki tryb postępowania pozwala na wstępną
identyfikację grupową, a niekiedy na kategoryczne wykluczenie pochodzenia szczątków od
konkretnego człowieka. To z kolei umożliwia podjęcie dalszych badań identyfikacyjnych,
mianowicie superprojekcji i rekonstrukcji plastycznej. Identyfikacja zwłok metodą super-
projekcji jest możliwa, gdy dysponuje się zdjęciem osoby zaginionej lub poszukiwanej.
Metodę rekonstrukcji plastycznej stosuje się wtedy, gdy brak jakichkolwiek materiałów
porównawczych w postaci zdjęć, profilu genetycznego lub dokumentacji archiwalnej
stomatologicznej, rentgenologicznej oraz daktyloskopijnej.
Identyfikacja zwłok na podstawie implantów jest praktycznym przykładem za-
stosowania osiągnięć medycyny do celów kryminalistycznych. Wszelkiego rodzaju
biomateriały służące do leczenia otwartych złamań kości mogą być cenną wskazówką
w procesie identyfikacji. Niektóre ośrodki medyczne prowadzą dokładny rejestr takich
pacjentów i nanoszą na implanty swoje własne znaki.
Porównanie rysopisu osoby zaginionej z wyglądem zwłok jest metodą zawodną.
Subiektywny opis budowy ciała, nieznajomość nomenklatury anatomicznej, a także
wieloznaczność opisu może prowadzić do wielu pomyłek. W wypadku zwłok w stanie
zaawansowanego rozkładu gnilnego porównanie danych rysopisowych w praktyce
często nie jest możliwe.
Najprostszą metodą jest rozpoznanie przez świadków, rodzinę lub znajomych.
Metoda ta jednak, jak wynika z praktyki, jest obciążona największym błędem. Ustanie
funkcji biologicznych wywiera niezatarte piętno na ciele człowieka i zmienia jego
wygląd, a proces ten pogłębia się wraz z upływem czasu. Następuje zmiana wyglądu
twarzy spowodowana brakiem krążenia (bladość), utratą napięcia tkanek, brakiem
ciśnienia i zwiotczeniem mięśni. Wymienione elementy powodują tzw. maskowatość
twarzy wskutek zaniku funkcji mięśni mimicznych. Osoba, która dokonuje identyfikacji,
jest przyzwyczajona do oglądania człowieka żywego, w pełni aktywności życiowej,
w pozycji siedzącej, stojącej lub w ruchu. Zmieniona sytuacja oraz zrozumiałe na-
pięcie emocjonalne może utrudniać rozpoznanie lub być przyczyną wielu pomyłek.
Problematyczne jest również okazywanie rodzinie fotografii ujawnionych N.N. zwłok
z podstawowymi danymi rysopisu.
Zgodnie z zarządzeniem komendanta głównego Policji, N.N. zwłoki uważa się
za zidentyfikowane w wypadku rozpoznania przez członka najbliższej rodziny (lub
dwóch osób znających zmarłego). Dopiero w następnej kolejności identyfikację
przeprowadza się na podstawie pozytywnej ekspertyzy daktyloskopijnej lub innych
dowodów pozwalających na potwierdzenie tożsamości, w tym wyników badań
genetycznych.