Wydzieliny są to substancje wytworzone w organizmie, potrzebne do prawidłowego dzia-
łania ustroju. Funkcje wydzielin są różne, np:
— trawienne (ślina),
— ochronne (śluz z nosa, łzy, łój),
— termoregulacyjne (pot).
Do wydzielin zalicza się także spermę i wydzielinę pochwową.
Wydaliny są to substancje wytwarzane w organizmie w wyniku przemian metabolicznych i usuwane do środowiska zewnętrznego. Do wydalin zalicza się, między innymi, kał,
mocz, wymiociny.
Ślina
Ślina człowieka i zwierząt produkowana jest przez specjalne gruczoły — ślinianki. Jest
lepką, ciągliwą substancją. Składa się głównie z wody (ok. 98%), zawiera też enzymy
trawienne oraz sole mineralne. Najważniejszym enzymem śliny jest amylaza śliniankowa
(-amylaza)4
. Tego typu amylaza, jednak o znacznie słabszej aktywności, występuje też
w innych płynach ustrojowych człowieka, np. w pocie, łzach, krwi i moczu. Powszechna
jest też w świecie zwierzęcym, choć jej aktywność u poszczególnych gatunków jest różna.
W ślinie świni aktywność amylazy jest 100 razy mniejsza niż u człowieka; w ślinie psa lub
konia amylaza występuje w zupełnie znikomych ilościach. Oznaczanie amylazy jest jednym
z podstawowych testów identyfikacji śladów śliny. Wydzielaniu śliny w obrębie jamy ustnej
towarzyszy złuszczanie komórek nabłonkowych; ślady śliny można zatem poddać genetycznym badaniom identyfikacyjnym, ponieważ zwykle zawierają pewną ilość komórek,
z których uzyskuje się DNA.
Ślady śliny występują na wielu przedmiotach, najczęściej na niedopałkach papierosów,
przeżutej gumie do żucia, kneblach, przedmiotach przytykanych do ust, naczyniach,
w miejscach zaklejenia kopert i naklejenia znaczków, w miejscach ugryzień i pocałunków, na
chusteczkach higienicznych, pościeli. Plamy śliny są zwykle niewidoczne lub słabo widoczne.
W zależności od składu śliny plamy mogą być przezroczyste, białawe lub żółtawe. Na ciemnych podłożach mogą być widoczne w postaci obszarów nieco jaśniejszych od tła.
Z metod niespecyficznych najczęściej do wskazania obecności śliny jest wykorzystywane
oznaczanie amylazy śliniankowej (-amylazy). W plamach enzym ten można wykryć po
wielu miesiącach. Dodatni wynik testu występuje jednak nie tylko w obecności śliny, może
go także powodować obecność innych substancji biologicznych zawierających -amylazę,
np. potu lub moczu.
W razie trudności ze zlokalizowaniem niewidocznych w świetle widzialnym plam na
odzieży lub na dużych powierzchniach, np. dywanach, podłodze, można zastosować test
fluorescencyjny — w świetle ultrafioletowym plamy śliny wykazują słabą fluorescencję,
która na ciemnym podłożu występuje w postaci obszarów jaśniejszych od tła, natomiast
na podłożu jasnym może wystąpić w postaci obszarów nieco ciemniejszych od tła. Podobną fluorescencję daje także sperma i mocz. Na miejscu zdarzenia do typowania miejsc
potencjalnego występowania śladów biologicznych, w tym także śladów śliny, można
wykorzystać oświetlacz kryminalistyczny emitujący promieniowanie UV.
Procesowi wydzielania śliny towarzyszy intensywne złuszczanie nabłonków z jamy ustnej,
dlatego wykrywanie ich może być kolejną próbą identyfikacji śladów śliny. Dodatkowo
nabłonki są źródłem DNA do badań identyfikacyjnych. Sporadycznie stosuje się także inne
testy, np. na obecność rodanków
Sperma
Sperma (nasienie) jest wydzieliną charakterystyczną dla osobników płci męskiej. Składa się
w 90% z wody, resztę stanowią różne związki chemiczne. U ludzi objętość ejakulatu wynosi
2–5 ml. Świeży ejakulat jest mlecznobiałą, lekko opalizującą, lepką substancją. Po pewnym
czasie od ejakulacji (ok. 30 min.) traci ciągliwy charakter i przyjmuje postać bardziej płynną.
W stanach patologicznych sperma może zawierać nadmierną ilość śluzu lub odwrotnie,
może być wodnista i rzadka. W normalnym ejakulacie wyróżnia się:
— część komórkową, w skład której wchodzą plemniki oraz inne elementy komórkowe
(np. komórki nabłonkowe, leukocyty),
— część płynną stanowiącą płyn nasienny, bogatą w enzymy (np. kwaśna fosfataza
prostaty — SAP) i inne związki chemiczne (np. białko prostaty — PSA). Wiele z tych
związków to wartościowe markery wykorzystywane w identyfikacji plam nasienia.
Ze względu na ilość plemników nasienie dzieli się na:
— normozoospermiczne — zawierające 20–60 mln plemników w 1 ml nasienia,
— oligospermiczne — zawierające poniżej 20 mln plemników w 1 ml nasienia,
— azoospermiczne — zawierające niedojrzałe komórki płciowe, nieprzekształcone
w plemniki,
— aspermiczne — niezawierające męskich komórek płciowych.
Typowy plemnik człowieka i zwierząt kręgowych składa się z główki, wstawki i witki.
Wielkość, kształt i proporcje poszczególnych elementów budowy plemnika są charakterystyczne dla gatunku i stanowią jeden z elementów różnicowania pochodzenia plam spermy.
Główka plemnika jest prawie całkowicie „wypełniona” DNA. Płyn nasienny także zawiera
komórki będące dobrym źródłem DNA (np. komórki nabłonkowe, leukocyty i inne), dlatego
nawet nasienie bezplemnikowe lub o bardzo małej ilości plemników można identyfikować
pod kątem ustalenia „dawcy” za pomocą badań genetycznych.
Spermę spotyka się w postaci płynnej lub słabo widocznych, lekko opalizujących plam.
W zależności od okoliczności zdarzenia może ona występować na odzieży lub ciele osób pokrzywdzonych, na różnych przedmiotach (pościel, dywan, podłoga, siedzenie samochodu,
ściółka leśna itd.). Zabarwienie plam może być różne: od białawej, szarobiałej, kremowej
po beżową, plamy mogą być też podbarwione krwią. Plamy niewielkie lub pochodzące
ze spermy o konsystencji bardziej wodnistej niż śluzowata mogą nie być widoczne bez
zastosowania specjalnych metod. Podstawą identyfikacji plam nasienia jest wykrywanie
charakterystycznych związków chemicznych (markery nasienia) oraz plemników — komórek
występujących tylko w nasieniu.
Metody niespecyficzne
W razie trudności ze zlokalizowaniem plam na dużej powierzchni (np. dywany) lub niewidocznych w świetle widzialnymdotypowania miejsc potencjalnego występowania śladów
nasienia możnazastosować test fluorescencyjny z użyciem oświetlacza emitującego promieniowanie UV. W świetle ultrafioletowym plamy nasienia wykazują słabą fluorescencję, która
na ciemnym podłożu występuje w postaci obszarów o jaśniejszym, niebieskawym świeceniu,
natomiast na podłożu jasnym może wystąpić w postaci obszarów nieco ciemniejszych od
tła. Należy jednak pamiętać, że podobną fluorescencję daje także ślina i mocz.
Próbą powszechnie wykorzystywaną do wstępnej oceny śladów spermy jest test na
kwaśną fosfatazę (SAP). Enzym ten jest produkowany przez prostatę i w warunkach fizjologicznych występuje w nasieniu w bardzo wysokich stężeniach, 40–1000 razy większych
niż w innych płynach ustrojowych. Słabszą aktywność kwaśnej fosfatazy obserwuje się
w wydzielinie pochwowej, ślinie, w wyciągach niektórych roślin oraz w środowisku dzia-
łania bakterii. Jednym z testów opartych na wykrywaniu kwaśnej fosfatazy jest barwny test
kontaktowy — papierek testowy w obecności kwaśnej fosfatazy zmienia swoje zabarwienie
z białego na fioletoworóżowe. Pozytywny wynik testu przy braku spermy mogą dać inne
substancje biologiczne zawierające ten enzym. Reakcja barwna jest wtedy zwykle słabsza.
Wyniki fałszywie ujemne pojawiają się w wypadku nasienia patologicznego. Można ten test
wykorzystać do typowania śladów w czasie oględzin miejsca zdarzenia.
Do prób w wysokim stopniu uprawdopodobniających obecność nasienia należy test
na obecność antygenu prostaty (PSA). PSA występuje w płynie nasiennym, tkankach prostaty. Słabszą aktywność tego antygenu stwierdzono we krwi obwodowej, moczu, a także
w gruczołach układu moczowo-płciowego kobiet. Do wykrywania PSA stosuje się różne
metody, np. elektroforetyczne. Dostępne są też szybkie testy immunochromatograficzne
(kasetkowe lub paskowe). Są to testy czułe, pozwalające na uzyskanie pozytywnego wyniku
na obecność PSA przy rozcieńczeniu próby badanej 1:200. Przy zachowaniu odpowiednich
warunków badania można test kasetkowy lub paskowy stosować do typowania śladów
na miejscu zdarzenia.
Oprócz wymienionych testów stosuje się też inne próby identyfikujące związki wystę-
pujące w spermie w znacznej ilości, np. test mikrokrystaliczny na obecność choliny, test
cynkowy, a także sporadycznie testy na sperminę lub spermidynę.
Metody specyficzne
Za najbardziej wiarygodne potwierdzenie obecności nasienia uważa się wykrycie
plemników. W plamach nasienia normozoospermicznego plemniki lub ich fragmenty
można wykryć nawet po kilku latach. W wypadku nasienia patologicznego (obniżona
ilość plemników, plemniki o nieprawidłowej budowie morfologicznej) ich identyfikacja
w plamach bywa trudna lub wręcz niemożliwa. Ponadto czynniki takie, jak: wilgoć, światło,
temperatura oraz niektóre związki chemiczne wpływają negatywnie na trwałość plemników,
a tym samym na ich identyfikację w plamach. Nasienie jest także znakomitą pożywką dla
drobnoustrojów, które w sprzyjającej temperaturze i wilgotności mogą w ciągu kilku godzin
zniszczyć składniki nasienia umożliwiające jego identyfikację. Jednak negatywne wyniki
badań biochemicznych na obecność markerów nasienia lub plemników nie przekreślają
możliwości identyfikacji spermy na podstawie badań DNA.
Inną próbą jest test na obecność LDH-C4 (enzym dehydrogenazy mleczanowej). Jest to
substancja występująca w główkach plemników. Nie stwierdzono LDH-C4 w innych tkankach
ludzkich. Czas wykrywania tego enzymu zależy od ilości plemników w plamie (w plamach nasienia normozoospermicznego aktywność LDH-C4 występuje przez wiele miesięcy). Czynniki
działające niekorzystnie na plemniki będą osłabiały możliwość wykrycia LDH-C4.
Wydzielina pochwowa
Wydzielina pochwowa jest białawą substancją wytwarzaną przez komórki ściany pochwy.
Dzięki obecności pałeczek kwasu mlekowego ma kwaśny odczyn. Zawiera enzymy (np.
kwaśną fosfatazę pochwy — VAP) i inne substancje biologicznie czynne. W zależności od
fazy cyklu miesiączkowego w wydzielinie pochwowej występuje znaczna ilość złuszczonych
komórek pochodzących zarówno z pochwy, jak i z macicy — złuszczaniu komórek macicy
towarzyszy krwawienie.
Jako ślad kryminalistyczny wydzielina pochwowa występuje na bieliźnie, pościeli, a także na
przedmiotach i częściach ciała wprowadzanych do pochwy. Wykazuje słabą, niespecyficzną
fluorescencję w świetle UV. Ze względu na brak wiarygodnych metod ujawniania i identyfikacji plam tej substancji, w zależności od rodzaju zdarzenia, typuje się miejsca potencjalnego
jej występowania. Podobnie jak w wypadku innych śladów, źródłem DNA do identyfikacji
osobniczej są występujące w wydzielinie komórki, np. komórki błony śluzowej pochwy.
Śluz z nosa
Śluz z nosa jest wytworem błony śluzowej wyściełającej jamę nosową od wewnątrz. Jest
to płyn o charakterze surowiczo-śluzowym, zawierający komórki nabłonkowe, pojedyncze
grudki chłonne oraz włosy nosa. W śluzie nosa także występuje aktywna amylaza. Plamy śluzu
najczęściej zawierają dostateczną ilość komórek pozwalających na oznaczenie DNA.
Łzy
Łzy są wodnistą wydzieliną gruczołów łzowych zlokalizowanych w górnej części oczodołu.
Ich drogi wyprowadzające mają ujście w obrębie worka spojówkowego oka. Łzy zawierają
też niewielką ilość substancji nieorganicznych i organicznych. Jako ślady spotyka się je
incydentalnie.
Pot
Pot wytwarzany jest przez gruczoły potowe umiejscowione w skórze; ujścia gruczołów
znajdują się na powierzchni skóry. Najwięcej gruczołów potowych występuje na dłoniach,
podeszwach stóp i czole. Skupiska gruczołów potowych znajdują się też w okolicy pach,
sutków oraz genitaliów. Substancję potową, w zależności od pełnionych funkcji, można
zaliczyć do wydzielin lub wydalin5
. Wzmożone wydzielanie potu obserwuje się w stanach
pobudzenia emocjonalnego. Wydzielaniu potu towarzyszy złuszczanie komórek naskórka;
jest ono silniejsze w momentach intensywnego wydzielania, dlatego też plamy potu zwykle
zawierają materiał komórkowy naskórka będący źródłem DNA.
Pot występuje w postaci plam na odzieży bezpośrednio przylegającej do ciała, np.
bieliźnie, skarpetach, czapkach, rękawiczkach. W świetle UV plamy potu wykazują słabą,
niespecyficzną fluorescencję.
Wydzielina łojowa
Wydzielina łojowa produkowana jest przez gruczoły łojowe, których ujścia są zlokalizowane
w mieszkach włosowych. Gruczoły te występują na skórze tam, gdzie są włosy; nie ma ich
na dłoniach i podeszwach oraz na czerwieni wargowej. Miejscami szczególnie „bogatymi”
w gruczoły łojowe są twarz oraz skóra głowy owłosionej, a także okolica mostkowa. Podobnie jak w wypadku plam innych wydzielin, plamy wydzieliny łojowej zawierają pewną
ilość materiału komórkowego będącego źródłem DNA.
Kał
Kał jest wytwarzany w jelicie grubym. Zawiera resztki pokarmowe, substancje barwnikowe,
a także bogatą florę bakteryjną. Stany chorobowe mogą objawiać się występowaniem krwi, pasożytów lub ich jaj. Jako ślad o znaczeniu identyfikacyjnym kał wykorzystuje się incydentalnie.
Mocz
Mocz składa się głównie z wody oraz rozpuszczonych w nim zbędnych lub szkodliwych produktów przemiany materii. Obecność mocznika jest źródłem charakterystycznego zapachu.
Mocz zawiera też pewną ilość komórek pochodzących z nabłonka dróg wyprowadzających
mocz. W stanach chorobowych mocz może zawierać domieszkę krwi, leukocyty, a także
znacznie większą ilość komórek nabłonkowych. Plamy moczu, ze względu na obecność
w nich pewnej ilości materiału komórkowego będącego źródłem DNA, w niektórych
przypadkach mogą mieć wartość identyfikacyjną.
Mocz może występować w postaci płynnej lub w postaci plam na odzieży, pościeli itp.
Plamy moczu są bezbarwne lub bladożółte, świeże wydzielają charakterystyczny zapach.
W świetle UV wykazują słabą, niespecyficzną fluorescencję, podobną do innych substancji
biologicznych, np. potu. Do identyfikacji moczu płynnego czasem stosuje się niespecyficzne
testy oparte na wykrywaniu mocznika lub kreatyniny.
Wymiociny
Wymiociny zawierają wydaloną przez usta treść żołądkową. Zwykle są to resztki pokarmowe
o różnym stopniu strawienia, którym towarzyszy śluz, czasem z domieszką żółci lub krwi. Wymioty mogą być wynikiem reakcji na stres, przejawem zatrucia lub innej choroby. Jako
ślad kryminalistyczny wymiociny zabezpiecza się najczęściej pod kątem badań toksykologicznych, rzadziej natomiast odgrywają rolę śladu biologicznego.
łania ustroju. Funkcje wydzielin są różne, np:
— trawienne (ślina),
— ochronne (śluz z nosa, łzy, łój),
— termoregulacyjne (pot).
Do wydzielin zalicza się także spermę i wydzielinę pochwową.
Wydaliny są to substancje wytwarzane w organizmie w wyniku przemian metabolicznych i usuwane do środowiska zewnętrznego. Do wydalin zalicza się, między innymi, kał,
mocz, wymiociny.
Ślina
Ślina człowieka i zwierząt produkowana jest przez specjalne gruczoły — ślinianki. Jest
lepką, ciągliwą substancją. Składa się głównie z wody (ok. 98%), zawiera też enzymy
trawienne oraz sole mineralne. Najważniejszym enzymem śliny jest amylaza śliniankowa
(-amylaza)4
. Tego typu amylaza, jednak o znacznie słabszej aktywności, występuje też
w innych płynach ustrojowych człowieka, np. w pocie, łzach, krwi i moczu. Powszechna
jest też w świecie zwierzęcym, choć jej aktywność u poszczególnych gatunków jest różna.
W ślinie świni aktywność amylazy jest 100 razy mniejsza niż u człowieka; w ślinie psa lub
konia amylaza występuje w zupełnie znikomych ilościach. Oznaczanie amylazy jest jednym
z podstawowych testów identyfikacji śladów śliny. Wydzielaniu śliny w obrębie jamy ustnej
towarzyszy złuszczanie komórek nabłonkowych; ślady śliny można zatem poddać genetycznym badaniom identyfikacyjnym, ponieważ zwykle zawierają pewną ilość komórek,
z których uzyskuje się DNA.
Ślady śliny występują na wielu przedmiotach, najczęściej na niedopałkach papierosów,
przeżutej gumie do żucia, kneblach, przedmiotach przytykanych do ust, naczyniach,
w miejscach zaklejenia kopert i naklejenia znaczków, w miejscach ugryzień i pocałunków, na
chusteczkach higienicznych, pościeli. Plamy śliny są zwykle niewidoczne lub słabo widoczne.
W zależności od składu śliny plamy mogą być przezroczyste, białawe lub żółtawe. Na ciemnych podłożach mogą być widoczne w postaci obszarów nieco jaśniejszych od tła.
Z metod niespecyficznych najczęściej do wskazania obecności śliny jest wykorzystywane
oznaczanie amylazy śliniankowej (-amylazy). W plamach enzym ten można wykryć po
wielu miesiącach. Dodatni wynik testu występuje jednak nie tylko w obecności śliny, może
go także powodować obecność innych substancji biologicznych zawierających -amylazę,
np. potu lub moczu.
W razie trudności ze zlokalizowaniem niewidocznych w świetle widzialnym plam na
odzieży lub na dużych powierzchniach, np. dywanach, podłodze, można zastosować test
fluorescencyjny — w świetle ultrafioletowym plamy śliny wykazują słabą fluorescencję,
która na ciemnym podłożu występuje w postaci obszarów jaśniejszych od tła, natomiast
na podłożu jasnym może wystąpić w postaci obszarów nieco ciemniejszych od tła. Podobną fluorescencję daje także sperma i mocz. Na miejscu zdarzenia do typowania miejsc
potencjalnego występowania śladów biologicznych, w tym także śladów śliny, można
wykorzystać oświetlacz kryminalistyczny emitujący promieniowanie UV.
Procesowi wydzielania śliny towarzyszy intensywne złuszczanie nabłonków z jamy ustnej,
dlatego wykrywanie ich może być kolejną próbą identyfikacji śladów śliny. Dodatkowo
nabłonki są źródłem DNA do badań identyfikacyjnych. Sporadycznie stosuje się także inne
testy, np. na obecność rodanków
Sperma
Sperma (nasienie) jest wydzieliną charakterystyczną dla osobników płci męskiej. Składa się
w 90% z wody, resztę stanowią różne związki chemiczne. U ludzi objętość ejakulatu wynosi
2–5 ml. Świeży ejakulat jest mlecznobiałą, lekko opalizującą, lepką substancją. Po pewnym
czasie od ejakulacji (ok. 30 min.) traci ciągliwy charakter i przyjmuje postać bardziej płynną.
W stanach patologicznych sperma może zawierać nadmierną ilość śluzu lub odwrotnie,
może być wodnista i rzadka. W normalnym ejakulacie wyróżnia się:
— część komórkową, w skład której wchodzą plemniki oraz inne elementy komórkowe
(np. komórki nabłonkowe, leukocyty),
— część płynną stanowiącą płyn nasienny, bogatą w enzymy (np. kwaśna fosfataza
prostaty — SAP) i inne związki chemiczne (np. białko prostaty — PSA). Wiele z tych
związków to wartościowe markery wykorzystywane w identyfikacji plam nasienia.
Ze względu na ilość plemników nasienie dzieli się na:
— normozoospermiczne — zawierające 20–60 mln plemników w 1 ml nasienia,
— oligospermiczne — zawierające poniżej 20 mln plemników w 1 ml nasienia,
— azoospermiczne — zawierające niedojrzałe komórki płciowe, nieprzekształcone
w plemniki,
— aspermiczne — niezawierające męskich komórek płciowych.
Typowy plemnik człowieka i zwierząt kręgowych składa się z główki, wstawki i witki.
Wielkość, kształt i proporcje poszczególnych elementów budowy plemnika są charakterystyczne dla gatunku i stanowią jeden z elementów różnicowania pochodzenia plam spermy.
Główka plemnika jest prawie całkowicie „wypełniona” DNA. Płyn nasienny także zawiera
komórki będące dobrym źródłem DNA (np. komórki nabłonkowe, leukocyty i inne), dlatego
nawet nasienie bezplemnikowe lub o bardzo małej ilości plemników można identyfikować
pod kątem ustalenia „dawcy” za pomocą badań genetycznych.
Spermę spotyka się w postaci płynnej lub słabo widocznych, lekko opalizujących plam.
W zależności od okoliczności zdarzenia może ona występować na odzieży lub ciele osób pokrzywdzonych, na różnych przedmiotach (pościel, dywan, podłoga, siedzenie samochodu,
ściółka leśna itd.). Zabarwienie plam może być różne: od białawej, szarobiałej, kremowej
po beżową, plamy mogą być też podbarwione krwią. Plamy niewielkie lub pochodzące
ze spermy o konsystencji bardziej wodnistej niż śluzowata mogą nie być widoczne bez
zastosowania specjalnych metod. Podstawą identyfikacji plam nasienia jest wykrywanie
charakterystycznych związków chemicznych (markery nasienia) oraz plemników — komórek
występujących tylko w nasieniu.
Metody niespecyficzne
W razie trudności ze zlokalizowaniem plam na dużej powierzchni (np. dywany) lub niewidocznych w świetle widzialnymdotypowania miejsc potencjalnego występowania śladów
nasienia możnazastosować test fluorescencyjny z użyciem oświetlacza emitującego promieniowanie UV. W świetle ultrafioletowym plamy nasienia wykazują słabą fluorescencję, która
na ciemnym podłożu występuje w postaci obszarów o jaśniejszym, niebieskawym świeceniu,
natomiast na podłożu jasnym może wystąpić w postaci obszarów nieco ciemniejszych od
tła. Należy jednak pamiętać, że podobną fluorescencję daje także ślina i mocz.
Próbą powszechnie wykorzystywaną do wstępnej oceny śladów spermy jest test na
kwaśną fosfatazę (SAP). Enzym ten jest produkowany przez prostatę i w warunkach fizjologicznych występuje w nasieniu w bardzo wysokich stężeniach, 40–1000 razy większych
niż w innych płynach ustrojowych. Słabszą aktywność kwaśnej fosfatazy obserwuje się
w wydzielinie pochwowej, ślinie, w wyciągach niektórych roślin oraz w środowisku dzia-
łania bakterii. Jednym z testów opartych na wykrywaniu kwaśnej fosfatazy jest barwny test
kontaktowy — papierek testowy w obecności kwaśnej fosfatazy zmienia swoje zabarwienie
z białego na fioletoworóżowe. Pozytywny wynik testu przy braku spermy mogą dać inne
substancje biologiczne zawierające ten enzym. Reakcja barwna jest wtedy zwykle słabsza.
Wyniki fałszywie ujemne pojawiają się w wypadku nasienia patologicznego. Można ten test
wykorzystać do typowania śladów w czasie oględzin miejsca zdarzenia.
Do prób w wysokim stopniu uprawdopodobniających obecność nasienia należy test
na obecność antygenu prostaty (PSA). PSA występuje w płynie nasiennym, tkankach prostaty. Słabszą aktywność tego antygenu stwierdzono we krwi obwodowej, moczu, a także
w gruczołach układu moczowo-płciowego kobiet. Do wykrywania PSA stosuje się różne
metody, np. elektroforetyczne. Dostępne są też szybkie testy immunochromatograficzne
(kasetkowe lub paskowe). Są to testy czułe, pozwalające na uzyskanie pozytywnego wyniku
na obecność PSA przy rozcieńczeniu próby badanej 1:200. Przy zachowaniu odpowiednich
warunków badania można test kasetkowy lub paskowy stosować do typowania śladów
na miejscu zdarzenia.
Oprócz wymienionych testów stosuje się też inne próby identyfikujące związki wystę-
pujące w spermie w znacznej ilości, np. test mikrokrystaliczny na obecność choliny, test
cynkowy, a także sporadycznie testy na sperminę lub spermidynę.
Metody specyficzne
Za najbardziej wiarygodne potwierdzenie obecności nasienia uważa się wykrycie
plemników. W plamach nasienia normozoospermicznego plemniki lub ich fragmenty
można wykryć nawet po kilku latach. W wypadku nasienia patologicznego (obniżona
ilość plemników, plemniki o nieprawidłowej budowie morfologicznej) ich identyfikacja
w plamach bywa trudna lub wręcz niemożliwa. Ponadto czynniki takie, jak: wilgoć, światło,
temperatura oraz niektóre związki chemiczne wpływają negatywnie na trwałość plemników,
a tym samym na ich identyfikację w plamach. Nasienie jest także znakomitą pożywką dla
drobnoustrojów, które w sprzyjającej temperaturze i wilgotności mogą w ciągu kilku godzin
zniszczyć składniki nasienia umożliwiające jego identyfikację. Jednak negatywne wyniki
badań biochemicznych na obecność markerów nasienia lub plemników nie przekreślają
możliwości identyfikacji spermy na podstawie badań DNA.
Inną próbą jest test na obecność LDH-C4 (enzym dehydrogenazy mleczanowej). Jest to
substancja występująca w główkach plemników. Nie stwierdzono LDH-C4 w innych tkankach
ludzkich. Czas wykrywania tego enzymu zależy od ilości plemników w plamie (w plamach nasienia normozoospermicznego aktywność LDH-C4 występuje przez wiele miesięcy). Czynniki
działające niekorzystnie na plemniki będą osłabiały możliwość wykrycia LDH-C4.
Wydzielina pochwowa
Wydzielina pochwowa jest białawą substancją wytwarzaną przez komórki ściany pochwy.
Dzięki obecności pałeczek kwasu mlekowego ma kwaśny odczyn. Zawiera enzymy (np.
kwaśną fosfatazę pochwy — VAP) i inne substancje biologicznie czynne. W zależności od
fazy cyklu miesiączkowego w wydzielinie pochwowej występuje znaczna ilość złuszczonych
komórek pochodzących zarówno z pochwy, jak i z macicy — złuszczaniu komórek macicy
towarzyszy krwawienie.
Jako ślad kryminalistyczny wydzielina pochwowa występuje na bieliźnie, pościeli, a także na
przedmiotach i częściach ciała wprowadzanych do pochwy. Wykazuje słabą, niespecyficzną
fluorescencję w świetle UV. Ze względu na brak wiarygodnych metod ujawniania i identyfikacji plam tej substancji, w zależności od rodzaju zdarzenia, typuje się miejsca potencjalnego
jej występowania. Podobnie jak w wypadku innych śladów, źródłem DNA do identyfikacji
osobniczej są występujące w wydzielinie komórki, np. komórki błony śluzowej pochwy.
Śluz z nosa
Śluz z nosa jest wytworem błony śluzowej wyściełającej jamę nosową od wewnątrz. Jest
to płyn o charakterze surowiczo-śluzowym, zawierający komórki nabłonkowe, pojedyncze
grudki chłonne oraz włosy nosa. W śluzie nosa także występuje aktywna amylaza. Plamy śluzu
najczęściej zawierają dostateczną ilość komórek pozwalających na oznaczenie DNA.
Łzy
Łzy są wodnistą wydzieliną gruczołów łzowych zlokalizowanych w górnej części oczodołu.
Ich drogi wyprowadzające mają ujście w obrębie worka spojówkowego oka. Łzy zawierają
też niewielką ilość substancji nieorganicznych i organicznych. Jako ślady spotyka się je
incydentalnie.
Pot
Pot wytwarzany jest przez gruczoły potowe umiejscowione w skórze; ujścia gruczołów
znajdują się na powierzchni skóry. Najwięcej gruczołów potowych występuje na dłoniach,
podeszwach stóp i czole. Skupiska gruczołów potowych znajdują się też w okolicy pach,
sutków oraz genitaliów. Substancję potową, w zależności od pełnionych funkcji, można
zaliczyć do wydzielin lub wydalin5
. Wzmożone wydzielanie potu obserwuje się w stanach
pobudzenia emocjonalnego. Wydzielaniu potu towarzyszy złuszczanie komórek naskórka;
jest ono silniejsze w momentach intensywnego wydzielania, dlatego też plamy potu zwykle
zawierają materiał komórkowy naskórka będący źródłem DNA.
Pot występuje w postaci plam na odzieży bezpośrednio przylegającej do ciała, np.
bieliźnie, skarpetach, czapkach, rękawiczkach. W świetle UV plamy potu wykazują słabą,
niespecyficzną fluorescencję.
Wydzielina łojowa
Wydzielina łojowa produkowana jest przez gruczoły łojowe, których ujścia są zlokalizowane
w mieszkach włosowych. Gruczoły te występują na skórze tam, gdzie są włosy; nie ma ich
na dłoniach i podeszwach oraz na czerwieni wargowej. Miejscami szczególnie „bogatymi”
w gruczoły łojowe są twarz oraz skóra głowy owłosionej, a także okolica mostkowa. Podobnie jak w wypadku plam innych wydzielin, plamy wydzieliny łojowej zawierają pewną
ilość materiału komórkowego będącego źródłem DNA.
Kał
Kał jest wytwarzany w jelicie grubym. Zawiera resztki pokarmowe, substancje barwnikowe,
a także bogatą florę bakteryjną. Stany chorobowe mogą objawiać się występowaniem krwi, pasożytów lub ich jaj. Jako ślad o znaczeniu identyfikacyjnym kał wykorzystuje się incydentalnie.
Mocz
Mocz składa się głównie z wody oraz rozpuszczonych w nim zbędnych lub szkodliwych produktów przemiany materii. Obecność mocznika jest źródłem charakterystycznego zapachu.
Mocz zawiera też pewną ilość komórek pochodzących z nabłonka dróg wyprowadzających
mocz. W stanach chorobowych mocz może zawierać domieszkę krwi, leukocyty, a także
znacznie większą ilość komórek nabłonkowych. Plamy moczu, ze względu na obecność
w nich pewnej ilości materiału komórkowego będącego źródłem DNA, w niektórych
przypadkach mogą mieć wartość identyfikacyjną.
Mocz może występować w postaci płynnej lub w postaci plam na odzieży, pościeli itp.
Plamy moczu są bezbarwne lub bladożółte, świeże wydzielają charakterystyczny zapach.
W świetle UV wykazują słabą, niespecyficzną fluorescencję, podobną do innych substancji
biologicznych, np. potu. Do identyfikacji moczu płynnego czasem stosuje się niespecyficzne
testy oparte na wykrywaniu mocznika lub kreatyniny.
Wymiociny
Wymiociny zawierają wydaloną przez usta treść żołądkową. Zwykle są to resztki pokarmowe
o różnym stopniu strawienia, którym towarzyszy śluz, czasem z domieszką żółci lub krwi. Wymioty mogą być wynikiem reakcji na stres, przejawem zatrucia lub innej choroby. Jako
ślad kryminalistyczny wymiociny zabezpiecza się najczęściej pod kątem badań toksykologicznych, rzadziej natomiast odgrywają rolę śladu biologicznego.
Ostatnia edycja: