Spośród kilku metod służących do zabezpieczania cząstek GSR z rąk podejrzanego6
najbardziej przydatna do analizy SEM-EDX jest ta, która polega na zbieraniu materiału
dowodowego bezpośrednio na stolik mikroskopowy. Jest ona obecnie najpopularniejsza,
a za jej stosowaniem przemawiają następujące argumenty:
— pobieranie materiału jest bardzo proste i nie wymaga następnie specjalnego przygo-
towania próbki do badania,
— zabezpieczanie próbek z rąk pozwala na uzyskanie względnie czystego materiału do
badania,
— rozkład cząstek GSR na powierzchni ręki osoby, która strzelała z broni palnej, został
bardzo dokładnie zbadany.
W skład zestawu do zabezpieczania pozostałości powystrzałowych GSR7
wchodzą
w związku z tym:
— dwa aluminiowe stoliki mikroskopowe o średnicy 12 mm z naklejoną na nich taśmą
klejącą pokrytą warstwą węgla — umieszczone w pojemniku (w nakrywce tego pojem-
nika) przetestowanym na obecność pierwiastków: Pb, Sb, Ba — jeden przeznaczony do
zabezpieczenia cząstek z prawej
ręki, drugi z lewej, a także odpo-
wiednio opisane naklejki służące
do oznaczenia pojemników ze
stolikami;
— pojedynczy egzemplarz druku
protokołu pobrania próbek do
badania;
— rękawiczki gumowe;
— instrukcja pobierania próbek do
badania8
.
Zabezpieczenie próbek w celu zba-
dania, czy występują w nich pozosta-
łości powystrzałowe, jest najbardziej
celowe w następujących okolicznoś-
ciach:
— gdy sprawca został schwytany na
gorącym uczynku lub po krótkotrwałym pościgu — w celu potwierdzenia jego udziału
w takich przestępstwach, jak zabójstwo lub rozbój;
— w celu eliminacji podejrzanych o danie strzału — do wytypowania na tej podstawie
prawdopodobnego sprawcy;
— w wypadku znalezienia zwłok — w celu ustalenia, czy było to zabójstwo, czy samo-
bójstwo9
.
Najważniejszym z czynników mających istotny wpływ na powodzenie procesu zabez-
pieczania próbek jest czas upływający od chwili strzału do momentu zbierania cząstek
z osoby o to podejrzanej. Badane cząstki nie są trwale związane z powierzchnią ręki osoby
strzelającej, podlegają sile grawitacji, są strząsane podczas wykonywania codziennych
czynności, przede wszystkim zaś podejrzany pozbywa się ich podczas mycia i wycierania
rąk10. Graniczny czas określony dla skutecznego zabezpieczenia próbek po daniu przez
podejrzanego jednego strzału — w sytuacji gdy nie umył on rąk ani w żaden inny aktywny
sposób nie starał się usunąć cząstek GSR — wynosi nie więcej niż 8 godzin (od strzału)11.
Konieczne jest zatem zabezpieczenie materiału od podejrzanego tak szybko, jak to możliwe,
co z kolei wymaga sprawnej organizacji czynności procesowych. Muszą one polegać na
takim postępowaniu z zatrzymanym, by nie dopuścić do możliwości zarówno aktywnego,
jak i biernego usuwania cząstek GSR. Jeżeli w momencie oczekiwania na zabezpieczenie
próbek ręce podejrzanego bardzo się spocą, prawdopodobieństwo odnalezienia tam
cząstek GSR znacznie się zmniejszy. Jednorazowe umycie przez niego rąk natychmiast
zmniejsza to prawdopodobieństwo do około 10%, redukuje je natomiast praktycznie do
zera oddanie moczu na własne ręce (uryna bardzo skutecznie usuwa cząstki GSR) — sposób
dość często wykorzystywany przez podejrzanych.
W wypadku przewiezienia podejrzanego do szpitala (na przykład gdy został on ranny
w wyniku wymiany ognia), należy przestrzec personel medyczny, by — w miarę możliwości
— nie umieszczać igieł w żyłach na zewnętrznej powierzchni ręki aż do momentu zebrania
próbek. Miejsca wkłucia są zazwyczaj dezynfekowane za pomocą środków chemicznych,
co uniemożliwia należyte zabezpieczenie cząstek GSR lub powoduje ich usunięcie.
Gdy podejrzany o danie strzału nie żyje, czynnik czasu nie odgrywa tak wielkiej roli. Jeśli
cząstki GSR nie zostały usunięte przez czynniki zewnętrzne, na przykład deszcz, powinny one
pozostawać na rękach denata przez nieokreślony czas12. Jeśli jednak jest taka możliwość,
zabezpieczenia próbek z rąk denata należy dokonać w trakcie zewnętrznych oględzin zwłok
prowadzonych na miejscu ich znalezienia.
Mimo że pobieranie materiału do badań jest stosunkowo proste, postępowanie pod-
czas zabezpieczania podlega ścisłemu reżimowi. Po zatrzymaniu podejrzanego, do czasu
zbierania próbek, należy przeprowadzić działania zmierzające do zachowania ewentu-
alnych pozostałości powystrzałowych na skórze jego rąk. Jeżeli podejrzany ma spocone
albo mokre ręce, przed pobieraniem próbek nie wolno ich wycierać ręcznikiem ani suszyć
suszarką, tylko pozostawić do naturalnego wyschnięcia. Następnie na każdą rękę podej-
rzanego należy nałożyć torbę z papieru lub dużą czystą kopertę. Torby powinny być na
tyle przewiewne, aby ograniczyć ryzyko nadmiernego spocenia się rąk. Nie powinno się
używać do tego celu toreb z polietylenu, ponieważ ręce w takich torbach szybko się pocą.
Użycie toreb jest bardzo ważne także ze względu na możliwość przypadkowego naniesienia
cząstek na ręce podejrzanego. Gdy na ręce, z której zbiera się próbki, znajduje się krew,
nie wolno jej ścierać i zbierać cząstek po wytarciu ani też zbierać cząstek GSR z zakrzepłej
krwi. W takim wypadku należy materiał do badań zabezpieczyć z twarzy włosów i odzieży,
co znacznie utrudnia badanie. Podobnie, aby nie doszło do przeniesienia metalicznych
cząstek z kajdanek (jeżeli istnieje potrzeba nałożenia ich podejrzanemu), należy stosować
kajdanki jednorazowe — plastikowe13.
Czynności zabezpieczenia cząstek GSR dokonuje się po uprzednim przygotowaniu
zestawu. Przed przystąpieniem do zbierania cząstek należy także zdjąć z siebie wierzchnią
odzież, podwinąć rękawy, następnie kilkakrotnie dokładnie umyć swoje ręce. Podczas zabez-
pieczania materiału trzeba mieć na sobie rękawiczki oraz odzież ochronną i nie zdejmować
ich aż do zakończenia czynności. Po otwarciu pojemnika ze stolikiem umieszczonym w jego
zatyczce, należy ostrożnie zdjąć pokrywający płatek folii zabezpieczającej (nie dotykając
rękoma powierzchni taśmy klejącej) i w systematyczny sposób, kilkudziesięciokrotnie (aż
do utraty lepkości) przykładać stolik jego czarną, klejącą powierzchnią do wskazanych
w instrukcjach miejsc. Rutynowo zbiera się cząstki GSR po strzale z powierzchni palca
wskazującego i kciuka, a także z obszaru pomiędzy tymi palcami
Czynnością kończącą procedurę pobierania materiału jest sporządzenie protokołu
pobrania materiału, który powinien zawierać:
— Numer zestawu do pobierania śladów GSR.
— Informacje ogólne:
a) nazwisko osoby podejrzanej o użycie broni palnej;
b) wykonywany zawód, czynności wykonywane przez tę osobę w dniu zdarzenia;
c) datę, godzinę i lokalizację (miejsce):
• zdarzenia,
• zatrzymania,
• pobrania próbek;
d) kiedy podejrzany mył ręce albo czyścił je w inny sposób, np. wycierając;
e) co podejrzany miał na sobie, zwłaszcza czy używał rękawiczek, kapelusza, czapki
lub maski na twarz.
— Informacje dotyczące użytej broni palnej:
a) miejsce dania strzału (pomieszczenie zamknięte, otwarty teren itp.);
b) liczba strzałów;
c) typ broni (rewolwer, pistolet, broń długa);
d) czy ktoś inny (włączając w to policję) używał broni palnej lub miał ją przy sobie
podczas zajścia;
e) czy odzyskano broń;
f) czy odnaleziono łuskę.
— Informacje uzupełniające:
a) nazwisko osoby pobierającej próbki, numer jej telefonu oraz nazwa jednostki;
b) nazwisko osoby prowadzącej postępowanie przygotowawcze oraz numer jej
telefonu;
c) miejsce pobytu (zatrzymania) osoby podejrzanej o strzelanie z broni palnej;
d) data oraz nazwisko funkcjonariusza sporządzającego protokół15.
Pomimo że zabezpieczanie cząstek GSR z rąk jest stosunkowo prostą i tanią metodą,
to jednak wszystkie opisane konsekwencje wynikające z czasu upływającego od strzału
powodują, iż wnioskowanie na podstawie negatywnych wyników jest trudne, często nie-
jednoznaczne. Na wydłużenie okresu pomiędzy strzałem a zbieraniem próbek pozwala
inny sposób — zabezpieczanie cząstek GSR z odzieży strzelającego. Ponieważ po strzale
cząstki te otaczają nie tylko rękę strzelającego, lecz osadzają się także na jego odzieży,
można je z powodzeniem zabezpieczać również z mankietów swetrów, marynarek, koszul
itp. Zaletą tej metody zabezpieczania materiału jest fakt, iż cząstki GSR utrzymują się na
odzieży znacznie dłużej. Niedogodnością natomiast jest konieczność posiadania odkurzacza
do zasysania materiału i specjalnej nasadki — filtra służącego do selekcji cząstek przed
umieszczeniem ich na stoliku16.
Zabezpieczanie materiału w ten sposób odbywa się w warunkach laboratoryjnych
(w pracowni mikroskopii elektronowej Zakładu Fizykochemii CLKP, jak również w labo-
ratoriach kryminalistycznych komend wojewódzkich Policji), jeżeli zatem zaistnieje taka
potrzeba, należy ustalić (po konsultacji telefonicznej) właściwy sposób zabezpieczenia
i przesłania odzieży do badań.
najbardziej przydatna do analizy SEM-EDX jest ta, która polega na zbieraniu materiału
dowodowego bezpośrednio na stolik mikroskopowy. Jest ona obecnie najpopularniejsza,
a za jej stosowaniem przemawiają następujące argumenty:
— pobieranie materiału jest bardzo proste i nie wymaga następnie specjalnego przygo-
towania próbki do badania,
— zabezpieczanie próbek z rąk pozwala na uzyskanie względnie czystego materiału do
badania,
— rozkład cząstek GSR na powierzchni ręki osoby, która strzelała z broni palnej, został
bardzo dokładnie zbadany.
W skład zestawu do zabezpieczania pozostałości powystrzałowych GSR7
wchodzą
w związku z tym:
— dwa aluminiowe stoliki mikroskopowe o średnicy 12 mm z naklejoną na nich taśmą
klejącą pokrytą warstwą węgla — umieszczone w pojemniku (w nakrywce tego pojem-
nika) przetestowanym na obecność pierwiastków: Pb, Sb, Ba — jeden przeznaczony do
zabezpieczenia cząstek z prawej
ręki, drugi z lewej, a także odpo-
wiednio opisane naklejki służące
do oznaczenia pojemników ze
stolikami;
— pojedynczy egzemplarz druku
protokołu pobrania próbek do
badania;
— rękawiczki gumowe;
— instrukcja pobierania próbek do
badania8
.
Zabezpieczenie próbek w celu zba-
dania, czy występują w nich pozosta-
łości powystrzałowe, jest najbardziej
celowe w następujących okolicznoś-
ciach:
— gdy sprawca został schwytany na
gorącym uczynku lub po krótkotrwałym pościgu — w celu potwierdzenia jego udziału
w takich przestępstwach, jak zabójstwo lub rozbój;
— w celu eliminacji podejrzanych o danie strzału — do wytypowania na tej podstawie
prawdopodobnego sprawcy;
— w wypadku znalezienia zwłok — w celu ustalenia, czy było to zabójstwo, czy samo-
bójstwo9
.
Najważniejszym z czynników mających istotny wpływ na powodzenie procesu zabez-
pieczania próbek jest czas upływający od chwili strzału do momentu zbierania cząstek
z osoby o to podejrzanej. Badane cząstki nie są trwale związane z powierzchnią ręki osoby
strzelającej, podlegają sile grawitacji, są strząsane podczas wykonywania codziennych
czynności, przede wszystkim zaś podejrzany pozbywa się ich podczas mycia i wycierania
rąk10. Graniczny czas określony dla skutecznego zabezpieczenia próbek po daniu przez
podejrzanego jednego strzału — w sytuacji gdy nie umył on rąk ani w żaden inny aktywny
sposób nie starał się usunąć cząstek GSR — wynosi nie więcej niż 8 godzin (od strzału)11.
Konieczne jest zatem zabezpieczenie materiału od podejrzanego tak szybko, jak to możliwe,
co z kolei wymaga sprawnej organizacji czynności procesowych. Muszą one polegać na
takim postępowaniu z zatrzymanym, by nie dopuścić do możliwości zarówno aktywnego,
jak i biernego usuwania cząstek GSR. Jeżeli w momencie oczekiwania na zabezpieczenie
próbek ręce podejrzanego bardzo się spocą, prawdopodobieństwo odnalezienia tam
cząstek GSR znacznie się zmniejszy. Jednorazowe umycie przez niego rąk natychmiast
zmniejsza to prawdopodobieństwo do około 10%, redukuje je natomiast praktycznie do
zera oddanie moczu na własne ręce (uryna bardzo skutecznie usuwa cząstki GSR) — sposób
dość często wykorzystywany przez podejrzanych.
W wypadku przewiezienia podejrzanego do szpitala (na przykład gdy został on ranny
w wyniku wymiany ognia), należy przestrzec personel medyczny, by — w miarę możliwości
— nie umieszczać igieł w żyłach na zewnętrznej powierzchni ręki aż do momentu zebrania
próbek. Miejsca wkłucia są zazwyczaj dezynfekowane za pomocą środków chemicznych,
co uniemożliwia należyte zabezpieczenie cząstek GSR lub powoduje ich usunięcie.
Gdy podejrzany o danie strzału nie żyje, czynnik czasu nie odgrywa tak wielkiej roli. Jeśli
cząstki GSR nie zostały usunięte przez czynniki zewnętrzne, na przykład deszcz, powinny one
pozostawać na rękach denata przez nieokreślony czas12. Jeśli jednak jest taka możliwość,
zabezpieczenia próbek z rąk denata należy dokonać w trakcie zewnętrznych oględzin zwłok
prowadzonych na miejscu ich znalezienia.
Mimo że pobieranie materiału do badań jest stosunkowo proste, postępowanie pod-
czas zabezpieczania podlega ścisłemu reżimowi. Po zatrzymaniu podejrzanego, do czasu
zbierania próbek, należy przeprowadzić działania zmierzające do zachowania ewentu-
alnych pozostałości powystrzałowych na skórze jego rąk. Jeżeli podejrzany ma spocone
albo mokre ręce, przed pobieraniem próbek nie wolno ich wycierać ręcznikiem ani suszyć
suszarką, tylko pozostawić do naturalnego wyschnięcia. Następnie na każdą rękę podej-
rzanego należy nałożyć torbę z papieru lub dużą czystą kopertę. Torby powinny być na
tyle przewiewne, aby ograniczyć ryzyko nadmiernego spocenia się rąk. Nie powinno się
używać do tego celu toreb z polietylenu, ponieważ ręce w takich torbach szybko się pocą.
Użycie toreb jest bardzo ważne także ze względu na możliwość przypadkowego naniesienia
cząstek na ręce podejrzanego. Gdy na ręce, z której zbiera się próbki, znajduje się krew,
nie wolno jej ścierać i zbierać cząstek po wytarciu ani też zbierać cząstek GSR z zakrzepłej
krwi. W takim wypadku należy materiał do badań zabezpieczyć z twarzy włosów i odzieży,
co znacznie utrudnia badanie. Podobnie, aby nie doszło do przeniesienia metalicznych
cząstek z kajdanek (jeżeli istnieje potrzeba nałożenia ich podejrzanemu), należy stosować
kajdanki jednorazowe — plastikowe13.
Czynności zabezpieczenia cząstek GSR dokonuje się po uprzednim przygotowaniu
zestawu. Przed przystąpieniem do zbierania cząstek należy także zdjąć z siebie wierzchnią
odzież, podwinąć rękawy, następnie kilkakrotnie dokładnie umyć swoje ręce. Podczas zabez-
pieczania materiału trzeba mieć na sobie rękawiczki oraz odzież ochronną i nie zdejmować
ich aż do zakończenia czynności. Po otwarciu pojemnika ze stolikiem umieszczonym w jego
zatyczce, należy ostrożnie zdjąć pokrywający płatek folii zabezpieczającej (nie dotykając
rękoma powierzchni taśmy klejącej) i w systematyczny sposób, kilkudziesięciokrotnie (aż
do utraty lepkości) przykładać stolik jego czarną, klejącą powierzchnią do wskazanych
w instrukcjach miejsc. Rutynowo zbiera się cząstki GSR po strzale z powierzchni palca
wskazującego i kciuka, a także z obszaru pomiędzy tymi palcami
Czynnością kończącą procedurę pobierania materiału jest sporządzenie protokołu
pobrania materiału, który powinien zawierać:
— Numer zestawu do pobierania śladów GSR.
— Informacje ogólne:
a) nazwisko osoby podejrzanej o użycie broni palnej;
b) wykonywany zawód, czynności wykonywane przez tę osobę w dniu zdarzenia;
c) datę, godzinę i lokalizację (miejsce):
• zdarzenia,
• zatrzymania,
• pobrania próbek;
d) kiedy podejrzany mył ręce albo czyścił je w inny sposób, np. wycierając;
e) co podejrzany miał na sobie, zwłaszcza czy używał rękawiczek, kapelusza, czapki
lub maski na twarz.
— Informacje dotyczące użytej broni palnej:
a) miejsce dania strzału (pomieszczenie zamknięte, otwarty teren itp.);
b) liczba strzałów;
c) typ broni (rewolwer, pistolet, broń długa);
d) czy ktoś inny (włączając w to policję) używał broni palnej lub miał ją przy sobie
podczas zajścia;
e) czy odzyskano broń;
f) czy odnaleziono łuskę.
— Informacje uzupełniające:
a) nazwisko osoby pobierającej próbki, numer jej telefonu oraz nazwa jednostki;
b) nazwisko osoby prowadzącej postępowanie przygotowawcze oraz numer jej
telefonu;
c) miejsce pobytu (zatrzymania) osoby podejrzanej o strzelanie z broni palnej;
d) data oraz nazwisko funkcjonariusza sporządzającego protokół15.
Pomimo że zabezpieczanie cząstek GSR z rąk jest stosunkowo prostą i tanią metodą,
to jednak wszystkie opisane konsekwencje wynikające z czasu upływającego od strzału
powodują, iż wnioskowanie na podstawie negatywnych wyników jest trudne, często nie-
jednoznaczne. Na wydłużenie okresu pomiędzy strzałem a zbieraniem próbek pozwala
inny sposób — zabezpieczanie cząstek GSR z odzieży strzelającego. Ponieważ po strzale
cząstki te otaczają nie tylko rękę strzelającego, lecz osadzają się także na jego odzieży,
można je z powodzeniem zabezpieczać również z mankietów swetrów, marynarek, koszul
itp. Zaletą tej metody zabezpieczania materiału jest fakt, iż cząstki GSR utrzymują się na
odzieży znacznie dłużej. Niedogodnością natomiast jest konieczność posiadania odkurzacza
do zasysania materiału i specjalnej nasadki — filtra służącego do selekcji cząstek przed
umieszczeniem ich na stoliku16.
Zabezpieczanie materiału w ten sposób odbywa się w warunkach laboratoryjnych
(w pracowni mikroskopii elektronowej Zakładu Fizykochemii CLKP, jak również w labo-
ratoriach kryminalistycznych komend wojewódzkich Policji), jeżeli zatem zaistnieje taka
potrzeba, należy ustalić (po konsultacji telefonicznej) właściwy sposób zabezpieczenia
i przesłania odzieży do badań.