Zakres współcześnie wykonywanych badań mechanoskopijnych jest szeroki i, oprócz badań
identyfikacyjnych, obejmuje rekonstrukcję oraz ustalanie związku przyczynowego pomiędzy
badanym przedmiotem a zdarzeniem20, np. stwierdzenie, czy uszkodzenie jest przyczyną,
czy też skutkiem zdarzenia. Mechanoskopijne badania identyfikacyjne przedmiotu są
przeprowadzane na podstawie: 1) śladów mechanicznego oddziaływania przedmiotu na
podłoża lub 2) zabezpieczonych fragmentów przedmiotu. W tej sytuacji badania mecha-
noskopijne koncentrują się na wielu różnych obiektach.
1. Badania identyfikacyjne narzędzi ustalające:
a) rodzaj użytego narzędzia (identyfikacja grupowa). Sprawcy w celach przestępnych
wykorzystują narzędzia dostępne w sprzedaży przeznaczone do wykonywania różnych
prac użytecznych (noże, siekiery, przecinaki, przegubowe nożyce do cięcia metalu,
wiertła itd.), a także przyrządy wyprodukowane celowo do dokonywania przestępstw
(wytrychy, łamaki);
b) pochodzenie śladu od konkretnego narzędzia (identyfikację indywidualną narzędzia).
Indywidualne cechy narzędzi powstają w trakcie produkcji (technologicznych pro-
cesów, np. odlewania, kucia, szlifowania) oraz podczas użytkowania. Są to: mikro-
nierówności powierzchni roboczych narzędzi, a także odkształcenia, wyszczerbienia,
zarysowania tych powierzchni powstałe w związku z eksploatacją narzędzia;
c) mechanizm powstania śladu. Ustalenie, czy ślad powstał w wyniku jednokrotnego,
czy wielokrotnego zadziałania narzędzia, określenie kierunku i miejsca, w którym
nastąpił kontakt przedmiotu z podłożem stanowią istotną okoliczność pozwalającą
na odtworzenie przebiegu zdarzenia. W toku badań śladów mechanoskopijnych
występujących na różnych obiektach np. zwłokach, pojazdach, obuwiu, oknach,
drzwiach następuje odtworzenie mechanizmu powstawania tych śladów.
2. Badania plomb21 i plombownic, które pozwalają na:
a) ustalanie autentyczności plomb przez ich porównanie z wzorcem, np. badania plomb licz-
ników poboru energii elektrycznej22, gazu, wody. Dane odciśnięte na powierzchni plomby
umożliwiają między innymi ustalenie urzędu miar dokonującego legalizacji licznika;
b) odczytywanie oznaczeń znajdujących się na powierzchni plomb. Czytelność znaków
odciśniętych na plombie zależy między innymi od stanu matryc plombownicy, na
których może osadzać się materiał z zaciskanych plomb;
c) ustalanie sposobu naruszenia plomby. Ślady powtórnego zaciskania plomby (za-
leżnie od sposobu działania sprawcy) występują na zewnętrznych powierzchniach
plomby, na powierzchniach kanałów, w które jest wsuwana przewleczka oraz na
przewleczce;
d) identyfikację plombownic i innych narzędzi użytych do powtórnego zaciśnięcia do-
wodowych plomb. W wypadku „dociśnięcia” plomb zębami — identyfikacja osoby.
Obecnie oprócz „tradycyjnych”
plomb zaciskanych plombownicami
są stosowane nowe zatrzaskowe
zabezpieczenia posiadające indywidu-
alne oznaczenia. Zabezpieczenia tego
typu są produkowane na zamówienie
uprawnionych podmiotów i służą do
indywidualnego oznaczania wytwo-
rzonych produktów lub ich opakowań
(także kontenerów, cystern wykorzysty-
wanych do przewozu). Specyficznym
zabezpieczeniem są kolczyki identyfi-
kacyjne zakładane zwierzętom hodow-
lanym w związku z wprowadzonym
w Polsce systemem IACS23.
Zabezpieczenie techniczne zaciś-
niętych (założonych) plomb wymaga
przecięcia przewleczki w miejscu, w którym nie występują ślady i oznaczenia rozdzielonych koń-
cówek. Zabezpieczającemu nie wolno podejmować prób wyjęcia lub włożenia przewleczki.
3. Badania mechanicznych urządzeń zamykających (kłódek, zamków i mechanizmów
blokujących) oraz kluczy, które:
a) oceniają sprawność działania urządzenia;
b) ustalają sposób otwarcia na podstawie śladów występujących na elementach
urządzeń zamykających. Ze względu na możliwość otwarcia niektórych urządzeń
przez pominięcie mechanizmu blokującego (tzw. wkładki) zabezpieczający powinien
zwrócić uwagę na ślady występujące na innych zewnętrznych elementach zamka np.
„szyldach” czyli osłonach (także pod nimi) oraz zasuwach. Ujawnienie śladów od
tzw. wytrychów na wewnętrznych powierzchniach urządzenia następuje podczas
badań laboratoryjnych;
c) identyfikują narzędzia użyte przez sprawcę do siłowego pokonania urządzenia, np.
przyrządów służących do łamania lub wyrywania mechanizmów blokujących;
d) stwierdzają oryginalność nadesłanych kluczy. Z uwagi na możliwość zakupu oryginal-
nych surówek kluczy ustalenie to jest dokonywane na podstawie śladów kopiowania
na kluczu. Stan grani roboczych kluczy umożliwia określenie, który z badanych
egzemplarzy był częściej używany. Z kluczy lub kart, np. pojazdów zawierających
elektroniczne elementy, można odczytać znajdujące się w nich dane
e) ustalają możliwość otwarcia danego urządzenia zamykającego za pomocą nadesła-
nych kluczy
W Centralnym Laboratorium Kryminalistycznym Policji poza kryminalistycznymi ba-
daniami jest prowadzona atestacja urządzeń zamykających, zlecana przez producentów
i służąca podniesieniu jakości oferowanych wyrobów.
4. Badania rozbitych szyb i szkła pozwalają na:
a) określanie strony i miejsca zadziałania siły zbijającej. Ustalenia takie są dokonywane
w toku badania powierzchni przełomów kawałków szkła oraz stożkowatego kształtu
wybitego otworu (jeżeli występuje). Badania wymagają rekonstrukcji tafli szkła, co
następnie pozwala ustalić kolejność powstałych pęknięć przez odróżnienie pierwot-
nych pęknięć od wtórnych będących efektem uderzenia kawałków w podłoże;
b) ustalenie liczby uderzeń powodujących uszkodzenie szyby. W niektórych przypadkach
jest możliwe wnioskowanie o kolejności, w jakiej powstały uszkodzenia;
c) stwierdzenie, czy otwór jest przestrzeliną;
d) odczytanie oznaczeń identyfikacyjnych wypiaskowanych lub wytrawionych na szkla-
nych elementach pojazdów, takich jak: klosz reflektora i tylnej lampy oraz szyby
i lusterka. W zależności od firmy dokonującej oznakowania, oznaczenie to może
być zgodne z końcówką numeru VIN lub jest to numer, pod którym pojazd został
zaewidencjonowany w rejestrze firmy.
Szkło jest podłożem, które właściwie nie odwzorowuje cech przedmiotów mających z nim
kontakt. Identyfikacja obiektu powodującego uszkodzenie wyrobu ze szkła w większości
przypadków jest dokonywana na podstawie ujawnionych na powierzchni szkła różnych
śladów kryminalistycznych (np. biologicznych, włókien, innych substancji).
5. Badania przedmiotów rozdzielonych w celu stwierdzenia, czy stanowiły przed
rozdzieleniem całość, np. kawałki szkła, drewna, fragmenty powłoki lakierniczej, części
narzędzi lub innych elementów.
6. Badania falsyfikatów monet w celu ustalenia techniki wykonania oraz identyfikacji
użytych narzędzi.
7. Badania identyfikacyjne znakowników, numeratorów i cechowników służących
do trwałego znakowania pojazdów, maszyn, urządzeń technicznych, biżuterii, ściętych
drzew.
8. Badania oznaczeń identyfikacyjnych różnych przedmiotów w celu ustalania: auten-
tyczności, sposobu przerobienia, treści pierwotnego oznaczenia.
9. Badania techniczne sposobu uszkodzenia różnych przedmiotów i podłoży. Spe-
cyficznym rodzajem badań mechanoskopijnych są badania metaloznawcze elementów
układów kierowniczych, zawieszenia, haków holowniczych pojazdów oraz butli i zbior-
ników ciśnieniowych, a także instalacji gazowych. Badania pozwalają na określenie, czy
uszkodzenie jest przyczyną zdarzenia, czy jego skutkiem.
W toku badań mechanoskopijnych jest możliwa identyfikacja nowoczesnych urzą-
dzeń technicznych. Dynamiczny rozwój technik komputerowych i informatycznych oraz
dostępność urządzeń pozwalających kopiować nośniki informacji przyczyniły się do po-
wszechności nielegalnego kopiowania i rozpowszechniania dóbr intelektualnych25. Postęp
w przemyśle fonograficznym i komputerowym spowodował konieczność identyfikacji
urządzeń służących do produkcji i kopiowania płyt CD i DVD. W toku badań dokonywana
jest identyfikacja części wtryskarki użytych w procesie produkcji (tzw. lustra wtryskarki) oraz
następuje ustalenie, czy nadesłane do badań płyty zabezpieczone na miejscach różnych
zdarzeń zostały wyprodukowane za pomocą tych samych urządzeń26. Informacje te są
ważne, gdyż pozwalają między innymi wnioskować o skali procederu, powiązaniach sprze-
dających nielegalne płyty z wytwórcą. Obecnie trwają prace badawcze nad możliwościami
identyfikacji nagrywarek instalowanych w komputerach, tzw. wypalarek.
identyfikacyjnych, obejmuje rekonstrukcję oraz ustalanie związku przyczynowego pomiędzy
badanym przedmiotem a zdarzeniem20, np. stwierdzenie, czy uszkodzenie jest przyczyną,
czy też skutkiem zdarzenia. Mechanoskopijne badania identyfikacyjne przedmiotu są
przeprowadzane na podstawie: 1) śladów mechanicznego oddziaływania przedmiotu na
podłoża lub 2) zabezpieczonych fragmentów przedmiotu. W tej sytuacji badania mecha-
noskopijne koncentrują się na wielu różnych obiektach.
1. Badania identyfikacyjne narzędzi ustalające:
a) rodzaj użytego narzędzia (identyfikacja grupowa). Sprawcy w celach przestępnych
wykorzystują narzędzia dostępne w sprzedaży przeznaczone do wykonywania różnych
prac użytecznych (noże, siekiery, przecinaki, przegubowe nożyce do cięcia metalu,
wiertła itd.), a także przyrządy wyprodukowane celowo do dokonywania przestępstw
(wytrychy, łamaki);
b) pochodzenie śladu od konkretnego narzędzia (identyfikację indywidualną narzędzia).
Indywidualne cechy narzędzi powstają w trakcie produkcji (technologicznych pro-
cesów, np. odlewania, kucia, szlifowania) oraz podczas użytkowania. Są to: mikro-
nierówności powierzchni roboczych narzędzi, a także odkształcenia, wyszczerbienia,
zarysowania tych powierzchni powstałe w związku z eksploatacją narzędzia;
c) mechanizm powstania śladu. Ustalenie, czy ślad powstał w wyniku jednokrotnego,
czy wielokrotnego zadziałania narzędzia, określenie kierunku i miejsca, w którym
nastąpił kontakt przedmiotu z podłożem stanowią istotną okoliczność pozwalającą
na odtworzenie przebiegu zdarzenia. W toku badań śladów mechanoskopijnych
występujących na różnych obiektach np. zwłokach, pojazdach, obuwiu, oknach,
drzwiach następuje odtworzenie mechanizmu powstawania tych śladów.
2. Badania plomb21 i plombownic, które pozwalają na:
a) ustalanie autentyczności plomb przez ich porównanie z wzorcem, np. badania plomb licz-
ników poboru energii elektrycznej22, gazu, wody. Dane odciśnięte na powierzchni plomby
umożliwiają między innymi ustalenie urzędu miar dokonującego legalizacji licznika;
b) odczytywanie oznaczeń znajdujących się na powierzchni plomb. Czytelność znaków
odciśniętych na plombie zależy między innymi od stanu matryc plombownicy, na
których może osadzać się materiał z zaciskanych plomb;
c) ustalanie sposobu naruszenia plomby. Ślady powtórnego zaciskania plomby (za-
leżnie od sposobu działania sprawcy) występują na zewnętrznych powierzchniach
plomby, na powierzchniach kanałów, w które jest wsuwana przewleczka oraz na
przewleczce;
d) identyfikację plombownic i innych narzędzi użytych do powtórnego zaciśnięcia do-
wodowych plomb. W wypadku „dociśnięcia” plomb zębami — identyfikacja osoby.
Obecnie oprócz „tradycyjnych”
plomb zaciskanych plombownicami
są stosowane nowe zatrzaskowe
zabezpieczenia posiadające indywidu-
alne oznaczenia. Zabezpieczenia tego
typu są produkowane na zamówienie
uprawnionych podmiotów i służą do
indywidualnego oznaczania wytwo-
rzonych produktów lub ich opakowań
(także kontenerów, cystern wykorzysty-
wanych do przewozu). Specyficznym
zabezpieczeniem są kolczyki identyfi-
kacyjne zakładane zwierzętom hodow-
lanym w związku z wprowadzonym
w Polsce systemem IACS23.
Zabezpieczenie techniczne zaciś-
niętych (założonych) plomb wymaga
przecięcia przewleczki w miejscu, w którym nie występują ślady i oznaczenia rozdzielonych koń-
cówek. Zabezpieczającemu nie wolno podejmować prób wyjęcia lub włożenia przewleczki.
3. Badania mechanicznych urządzeń zamykających (kłódek, zamków i mechanizmów
blokujących) oraz kluczy, które:
a) oceniają sprawność działania urządzenia;
b) ustalają sposób otwarcia na podstawie śladów występujących na elementach
urządzeń zamykających. Ze względu na możliwość otwarcia niektórych urządzeń
przez pominięcie mechanizmu blokującego (tzw. wkładki) zabezpieczający powinien
zwrócić uwagę na ślady występujące na innych zewnętrznych elementach zamka np.
„szyldach” czyli osłonach (także pod nimi) oraz zasuwach. Ujawnienie śladów od
tzw. wytrychów na wewnętrznych powierzchniach urządzenia następuje podczas
badań laboratoryjnych;
c) identyfikują narzędzia użyte przez sprawcę do siłowego pokonania urządzenia, np.
przyrządów służących do łamania lub wyrywania mechanizmów blokujących;
d) stwierdzają oryginalność nadesłanych kluczy. Z uwagi na możliwość zakupu oryginal-
nych surówek kluczy ustalenie to jest dokonywane na podstawie śladów kopiowania
na kluczu. Stan grani roboczych kluczy umożliwia określenie, który z badanych
egzemplarzy był częściej używany. Z kluczy lub kart, np. pojazdów zawierających
elektroniczne elementy, można odczytać znajdujące się w nich dane
e) ustalają możliwość otwarcia danego urządzenia zamykającego za pomocą nadesła-
nych kluczy
W Centralnym Laboratorium Kryminalistycznym Policji poza kryminalistycznymi ba-
daniami jest prowadzona atestacja urządzeń zamykających, zlecana przez producentów
i służąca podniesieniu jakości oferowanych wyrobów.
4. Badania rozbitych szyb i szkła pozwalają na:
a) określanie strony i miejsca zadziałania siły zbijającej. Ustalenia takie są dokonywane
w toku badania powierzchni przełomów kawałków szkła oraz stożkowatego kształtu
wybitego otworu (jeżeli występuje). Badania wymagają rekonstrukcji tafli szkła, co
następnie pozwala ustalić kolejność powstałych pęknięć przez odróżnienie pierwot-
nych pęknięć od wtórnych będących efektem uderzenia kawałków w podłoże;
b) ustalenie liczby uderzeń powodujących uszkodzenie szyby. W niektórych przypadkach
jest możliwe wnioskowanie o kolejności, w jakiej powstały uszkodzenia;
c) stwierdzenie, czy otwór jest przestrzeliną;
d) odczytanie oznaczeń identyfikacyjnych wypiaskowanych lub wytrawionych na szkla-
nych elementach pojazdów, takich jak: klosz reflektora i tylnej lampy oraz szyby
i lusterka. W zależności od firmy dokonującej oznakowania, oznaczenie to może
być zgodne z końcówką numeru VIN lub jest to numer, pod którym pojazd został
zaewidencjonowany w rejestrze firmy.
Szkło jest podłożem, które właściwie nie odwzorowuje cech przedmiotów mających z nim
kontakt. Identyfikacja obiektu powodującego uszkodzenie wyrobu ze szkła w większości
przypadków jest dokonywana na podstawie ujawnionych na powierzchni szkła różnych
śladów kryminalistycznych (np. biologicznych, włókien, innych substancji).
5. Badania przedmiotów rozdzielonych w celu stwierdzenia, czy stanowiły przed
rozdzieleniem całość, np. kawałki szkła, drewna, fragmenty powłoki lakierniczej, części
narzędzi lub innych elementów.
6. Badania falsyfikatów monet w celu ustalenia techniki wykonania oraz identyfikacji
użytych narzędzi.
7. Badania identyfikacyjne znakowników, numeratorów i cechowników służących
do trwałego znakowania pojazdów, maszyn, urządzeń technicznych, biżuterii, ściętych
drzew.
8. Badania oznaczeń identyfikacyjnych różnych przedmiotów w celu ustalania: auten-
tyczności, sposobu przerobienia, treści pierwotnego oznaczenia.
9. Badania techniczne sposobu uszkodzenia różnych przedmiotów i podłoży. Spe-
cyficznym rodzajem badań mechanoskopijnych są badania metaloznawcze elementów
układów kierowniczych, zawieszenia, haków holowniczych pojazdów oraz butli i zbior-
ników ciśnieniowych, a także instalacji gazowych. Badania pozwalają na określenie, czy
uszkodzenie jest przyczyną zdarzenia, czy jego skutkiem.
W toku badań mechanoskopijnych jest możliwa identyfikacja nowoczesnych urzą-
dzeń technicznych. Dynamiczny rozwój technik komputerowych i informatycznych oraz
dostępność urządzeń pozwalających kopiować nośniki informacji przyczyniły się do po-
wszechności nielegalnego kopiowania i rozpowszechniania dóbr intelektualnych25. Postęp
w przemyśle fonograficznym i komputerowym spowodował konieczność identyfikacji
urządzeń służących do produkcji i kopiowania płyt CD i DVD. W toku badań dokonywana
jest identyfikacja części wtryskarki użytych w procesie produkcji (tzw. lustra wtryskarki) oraz
następuje ustalenie, czy nadesłane do badań płyty zabezpieczone na miejscach różnych
zdarzeń zostały wyprodukowane za pomocą tych samych urządzeń26. Informacje te są
ważne, gdyż pozwalają między innymi wnioskować o skali procederu, powiązaniach sprze-
dających nielegalne płyty z wytwórcą. Obecnie trwają prace badawcze nad możliwościami
identyfikacji nagrywarek instalowanych w komputerach, tzw. wypalarek.