Eksperyment procesowo-kryminalistyczny powinien być przeprowadzony według określo-
nych zasad, wynikających bezpośrednio z prawa procesowego oraz reguł postępowania
wypracowanych przez kryminalistykę. Zasady te nie tylko ułatwiają przeprowadzenie
czynności, lecz także stwarzają przesłanki do efektywnego wykorzystania tego środka
w dochodzeniu przestępstw.
Pierwsza zasada taktyczna nakazuje, aby warunki przeprowadzania eksperymentu
były maksymalnie zbliżone do warunków, w których nastąpiło zdarzenie. W zależności od
potrzeb warunki te mogą dotyczyć:
a) miejsca i czasu przeprowadzenia eksperymentu,
b) przedmiotów użytych w eksperymencie,
c) udziału uczestników zdarzenia i osób przybranych.
Ad a) Wielu zdarzeń, czynów lub zjawisk podlegających sprawdzeniu za pomocą eks-
perymentu nie można badać w innych okolicznościach niż te, które stwarzają właściwe dla
danego zajścia warunki terenowe. Ukształtowanie i oświetlenie terenu oraz usytuowanie
obiektów zasadniczo wpływają na słyszalność, widoczność określonych zjawisk, a także
możliwość wykonania odpowiednich czynności. Pożądane oświetlenie, warunki atmosfe-
ryczne i akustyczne często występują tylko w określonej porze roku lub dnia.
Ad b) Oryginalne przedmioty są wykorzystywane w sytuacjach, gdy celem eksperymentu
jest sprawdzenie właściwości przedmiotu, możliwości wykonania nim określonych czyn-
ności czy pozostawienia określonych śladów. Imitacje (atrapy) są używane w sytuacjach,
gdy: użycie oryginalnych przedmiotów zagraża życiu lub zdrowiu człowieka (np. demon-
stracja zadawania ran nożem), przedmioty oryginalne zostały zniszczone (np. na skutek
pożaru), zachodzi obawa uszkodzenia tych przedmiotów lub zatarcia śladów na nich
występujących.
Ad c) Skład osobowy zespołu biorącego udział w eksperymencie zależy m.in. od sta-
dium postępowania karnego, kategorii przestępstwa i rodzaju przeprowadzanych badań.
Zależnie od wymienionych okoliczności w eksperymencie uczestniczą23:
— kierujący przebiegiem czynności (w postępowaniu przygotowawczym prokurator
prowadzący śledztwo bądź policjant prowadzący dochodzenie);
— świadkowie zdarzenia — pokrzywdzeni (są bardzo pomocni w odtworzeniu zdarzenia
lub jego fragmentów, usytuowania osób i przedmiotów czy też określeniu panujących
wówczas warunków);
— podejrzany (oskarżony) — art. 316 k.p.k. — jego rola może polegać na obserwowaniu
przebiegu czynności oraz zgłaszaniu ewentualnych uwag (art. 148 § 2 i 4 k.p.k.),
a także na występowaniu w charakterze źródła dowodowego — przedmiotu badań
doświadczalnych (są badane jego indywidualne właściwości fizyczne, psychiczne lub
możliwości postrzegania);
— pokrzywdzony i podejrzany oraz obrońca i pełnomocnik na ich wniosek (art. 315
k.p.k.) lub z urzędu, jeżeli czynności nie da się powtórzyć na rozprawie (art. 316 § 1
k.p.k.) albo na ich żądanie (art. 317 § 1 k.p.k.);
— biegły, gdy przeprowadzany jest tzw. eksperyment złożony, którego przygotowanie
i przeprowadzenie wymaga wiadomości specjalnych;
— osoby odgrywające określone role w inscenizacji danego zdarzenia lub jego frag-
mentów (pozoranci);
— inne osoby:
• świadkowie przybrani (do potwierdzenia wiarygodności wyniku eksperymentu),
• technik kryminalistyki odpowiedzialny za rejestrację przebiegu i wyników eksperymentu
(wykonanie szkiców, dokumentację fotograficzną, rejestrację magnetowidową),
• protokolant,
• konwojenci oraz policjanci ochraniający (zabezpieczający) miejsce i osoby uczest-
niczące w eksperymencie,
• inne służby, np. straż pożarna w razie możliwości zaistnienia niebezpieczeństwa
pożaru.
Duża liczba osób na miejscu bardzo utrudnia przeprowadzenie czynności, w ekspe-
rymencie więc powinny uczestniczyć wyłącznie osoby, których obecność jest niezbędna
lub wynika z mocy przepisów prawa. Eksperyment powinny poprzedzać przesłuchania,
w trakcie których organ procesowy ustali krąg osób pomocnych w odtworzeniu i poznaniu
okoliczności zdarzenia.
Taktyczny warunek przeprowadzania eksperymentu w takich samych lub maksymalnie
zbliżonych warunkach do tych, które wystąpiły w chwili zaistnienia odtwarzanego zdarzenia,
oraz udział uczestników zdarzenia, zwiększają wiarygodność uzyskanych wyników.
Następna zasada taktyczna nakłada konieczność powtarzania badań eksperymental-
nych. Wielokrotność prób eliminuje z badań przypadkowe rezultaty i sprzyja dokładniej-
szemu poznaniu badanego zdarzenia.
Inne istotne zasady przeprowadzania eksperymentu procesowo-kryminalistycznego to24:
— zasada obiektywności,
— zasada planowości,
— zasada aktywności,
— zasada tajności,
— zasada dokumentowania przebiegu i wyników eksperymentu procesowo-kryminali-
stycznego.
nych zasad, wynikających bezpośrednio z prawa procesowego oraz reguł postępowania
wypracowanych przez kryminalistykę. Zasady te nie tylko ułatwiają przeprowadzenie
czynności, lecz także stwarzają przesłanki do efektywnego wykorzystania tego środka
w dochodzeniu przestępstw.
Pierwsza zasada taktyczna nakazuje, aby warunki przeprowadzania eksperymentu
były maksymalnie zbliżone do warunków, w których nastąpiło zdarzenie. W zależności od
potrzeb warunki te mogą dotyczyć:
a) miejsca i czasu przeprowadzenia eksperymentu,
b) przedmiotów użytych w eksperymencie,
c) udziału uczestników zdarzenia i osób przybranych.
Ad a) Wielu zdarzeń, czynów lub zjawisk podlegających sprawdzeniu za pomocą eks-
perymentu nie można badać w innych okolicznościach niż te, które stwarzają właściwe dla
danego zajścia warunki terenowe. Ukształtowanie i oświetlenie terenu oraz usytuowanie
obiektów zasadniczo wpływają na słyszalność, widoczność określonych zjawisk, a także
możliwość wykonania odpowiednich czynności. Pożądane oświetlenie, warunki atmosfe-
ryczne i akustyczne często występują tylko w określonej porze roku lub dnia.
Ad b) Oryginalne przedmioty są wykorzystywane w sytuacjach, gdy celem eksperymentu
jest sprawdzenie właściwości przedmiotu, możliwości wykonania nim określonych czyn-
ności czy pozostawienia określonych śladów. Imitacje (atrapy) są używane w sytuacjach,
gdy: użycie oryginalnych przedmiotów zagraża życiu lub zdrowiu człowieka (np. demon-
stracja zadawania ran nożem), przedmioty oryginalne zostały zniszczone (np. na skutek
pożaru), zachodzi obawa uszkodzenia tych przedmiotów lub zatarcia śladów na nich
występujących.
Ad c) Skład osobowy zespołu biorącego udział w eksperymencie zależy m.in. od sta-
dium postępowania karnego, kategorii przestępstwa i rodzaju przeprowadzanych badań.
Zależnie od wymienionych okoliczności w eksperymencie uczestniczą23:
— kierujący przebiegiem czynności (w postępowaniu przygotowawczym prokurator
prowadzący śledztwo bądź policjant prowadzący dochodzenie);
— świadkowie zdarzenia — pokrzywdzeni (są bardzo pomocni w odtworzeniu zdarzenia
lub jego fragmentów, usytuowania osób i przedmiotów czy też określeniu panujących
wówczas warunków);
— podejrzany (oskarżony) — art. 316 k.p.k. — jego rola może polegać na obserwowaniu
przebiegu czynności oraz zgłaszaniu ewentualnych uwag (art. 148 § 2 i 4 k.p.k.),
a także na występowaniu w charakterze źródła dowodowego — przedmiotu badań
doświadczalnych (są badane jego indywidualne właściwości fizyczne, psychiczne lub
możliwości postrzegania);
— pokrzywdzony i podejrzany oraz obrońca i pełnomocnik na ich wniosek (art. 315
k.p.k.) lub z urzędu, jeżeli czynności nie da się powtórzyć na rozprawie (art. 316 § 1
k.p.k.) albo na ich żądanie (art. 317 § 1 k.p.k.);
— biegły, gdy przeprowadzany jest tzw. eksperyment złożony, którego przygotowanie
i przeprowadzenie wymaga wiadomości specjalnych;
— osoby odgrywające określone role w inscenizacji danego zdarzenia lub jego frag-
mentów (pozoranci);
— inne osoby:
• świadkowie przybrani (do potwierdzenia wiarygodności wyniku eksperymentu),
• technik kryminalistyki odpowiedzialny za rejestrację przebiegu i wyników eksperymentu
(wykonanie szkiców, dokumentację fotograficzną, rejestrację magnetowidową),
• protokolant,
• konwojenci oraz policjanci ochraniający (zabezpieczający) miejsce i osoby uczest-
niczące w eksperymencie,
• inne służby, np. straż pożarna w razie możliwości zaistnienia niebezpieczeństwa
pożaru.
Duża liczba osób na miejscu bardzo utrudnia przeprowadzenie czynności, w ekspe-
rymencie więc powinny uczestniczyć wyłącznie osoby, których obecność jest niezbędna
lub wynika z mocy przepisów prawa. Eksperyment powinny poprzedzać przesłuchania,
w trakcie których organ procesowy ustali krąg osób pomocnych w odtworzeniu i poznaniu
okoliczności zdarzenia.
Taktyczny warunek przeprowadzania eksperymentu w takich samych lub maksymalnie
zbliżonych warunkach do tych, które wystąpiły w chwili zaistnienia odtwarzanego zdarzenia,
oraz udział uczestników zdarzenia, zwiększają wiarygodność uzyskanych wyników.
Następna zasada taktyczna nakłada konieczność powtarzania badań eksperymental-
nych. Wielokrotność prób eliminuje z badań przypadkowe rezultaty i sprzyja dokładniej-
szemu poznaniu badanego zdarzenia.
Inne istotne zasady przeprowadzania eksperymentu procesowo-kryminalistycznego to24:
— zasada obiektywności,
— zasada planowości,
— zasada aktywności,
— zasada tajności,
— zasada dokumentowania przebiegu i wyników eksperymentu procesowo-kryminali-
stycznego.